بنزن- ماده‌ای با خطر مواجهه شغلی و محیطی زیاد در صنعت لاستیک
- شناسه خبر: 20090
- تاریخ و زمان ارسال: 4 آذر 1396 ساعت 10:00
مقدمه:
رشد تکنولوژی و صنعت در دوره‌های مختلف تاریخی، هر چند زندگی به ظاهر راحتی را برای بشریت به ارمغان آورده، ولی در اصل با برهم‌زدن تعادل طبیعی محیط‌زیست، اساس و بنیادهای حیات را نیز، خصوصاً در قرن اخیر به مخاطره انداخته است. در این بین کشف، تولید و کاربرد ده‌ها هزار نوع ماده شیمیائی با خواص مختلف، چه به‌صورت مواد خام، چه به‌صورت مواد بینابینی و محصولات نهائی نیز موجب آلودگی‌های محیط‌های کاری گردیده و سلامتی افراد شاغل در صنایع را تهدید می‌کند. این مواد که به شکل گاز، جامد یا مایع هستند، ممکن است طبیعی یا مصنوعی بوده و دارای منشاء گیاهی، حیوانی و یا سنتتیک (معدنی یا آلی) باشند. هر ماده شیمیائی خطرات و اثرات سوء مختص به خود را داراست که درصورت تماس یا ورود به بدن افراد، منجر به بروز بیماری و مسمومیت می‌گردد. زیان حاصل از این مواد و شدت و ضعف آن به نوع و مقدار ماده، راه ورود به بدن و مدت زمان تماس بستگی دارد. مواد شیمیائی معمولاً بیشترین و خطرناک‌ترین مواجهه‌های شغلی و محیطی را ایجاد می‌کنند. خطرات ناشی از مواجهه با آنها به دو دسته بهداشتی و فیزیکی تقسیم‌بندی می‌شود. خطرات بهداشتی باعث ایجاد بیماری شده و خطرات فیزیکی به قابل‌اشتعال‌بودن، قابل‌انفجار و یا فعال‌بودن بعضی از ترکیبات آنها از نظر شیمیائی مربوط می‌شوند. گازها و بخارات قابل‌اشتعال در یک غلظت خاص در هوا شعله‌ور می‌شوند. کمترین غلظت، حد پائین انفجار (LEL) و بیشترین غلظتی که در آن اشتعال ایجاد می‌شود، حد بالای انفجار (UEL) نامیده می‌شود. هیدروژن، متان و بنزن نمونه‌هایی از مواد شیمیایی خطرناک هستند.
یکی از کاربردهای بنزن در فرایند تولید لاستیک می‌باشد. این ماده خطرناک دارای اثرات زیست‌محیطی و انسانی خاصی است که می‌بایست احتیاطات لازم در حمل و جابجایی، مصرف و استفاده از آن رعایت شود. لذا ذیلاً به بررسی این ماده پرداخته می‌شود.
۱-ماهیت ماده:
نام شیمیایی: بنزن (BENZENE)
نام‌هاى مترادف: بنزول، روغن کربن، سیکلوهگزاترین، فنیل هیدرید
خانواده شیمیایی: هیدروکربن‌هاى آروماتیک، بنزن
وزن مولکولى: ۱۱/۷۸
فرمول شیمیایی: (C6H6) حلقه بنزینی
۲-اطلاعات عمومی (علائم حفاظتی): تصاویر جلوی آیتم‌های زیر درج گردد.
لوزى خطر:
مواد سمى:
مواد آتش‌گیر:
مواد محرک:
خطرناک برای محیط زیست:
۳-هشدارهاى حفاظتى:
تماس با چشم: بخارات این ماده مى‌تواند سبب تحریک در چشم شده ولى صدمه جدى نمى‌زند.
تماس با پوست: تماس‌هاى طولانى‌مدت و مکرر با این حلال مى‌تواند قرمزى، خشکى پوست و درماتیت را به همراه داشته باشد.
بلعیدن و خوردن: به سرعت جذب سیستم اعصاب مرکزى مى‌شود.
تنفس: تماس‌هاى کوتاه‌مدت با این ماده سبب کاهش تحریک‌پذیری سیستم اعصاب مرکزى CNS می‌شود که علائم مشخصه آن خواب‌آلودگی، سرگیجه، حالت تهوع و عدم هماهنگی (کاهش تعادل)، پریشانی و عدم هوشیاری است.
حریق: بخارات و مایع آن به‌شدت قابل‌اشتعال است.
انفجار: مخلوط هوا و بخار آن قابل‌انفجار است.
اثرات زیست‌محیطى: از ریخت‌وپاش فرآورده به زمین و ورود آن به آب‌های سطحی و زیرزمینی خودداری شود.
۴-کمک‌های اولیه:
تماس با چشم: فوراً چشم‌ها به مدت ٢٠ دقیقه با آب ولرم و به‌آرامى شستشو شود و تازمانی‌که آلودگی از چشم پاک نشده، پلک‌ها باز نگهداشته شود. سریعاً به پزشک مراجعه شود.
تماس با پوست: فوراً موضع با آب ولرم و با ملایمت به مدت ٢٠ دقیقه شسته شود. در هنگام شستن موضع لباس‌هاى آلوده، کفش‌ها و اجناس چرمى (مانند کمربند و بند ساعت ) از تن خارج شود. سریعاً به پزشک مراجعه گردد.
بلعیدن و خوردن: در هنگامی‌که مصدوم بیهوش است یا سطح هوشیارى وی پایین است، چیزى به وى خورانده نشود. دهان مصدوم با آب پاک شستشو شود و فرد وادار به استفراغ گردد. ۲۴۰ تا ٣٠٠ میلى‌لیتر آب با مواد معدنى رقیق به وى داده شود. اگر استفراغ به‌صورت طبیعى پیش آمد، فرد به پهلو برگردانده تا جلوى راه تنفسى وى گرفته نشود. شستشو با آب ادامه یافته و سریعاً فرد به پزشک رسانده شود.
تنفس: منابع آلوده را از محل دور کرده یا فرد به هواى آزاد انتقال یابد. اگر تنفس فرد قطع شده، به وى تنفس مصنوعى داده شود. اگر دچار ایست قلبى شده، احیاء قلبى، ریوى انجام داده و فوراً به پزشک رسانده شود.
اطلاعات پزشکى: علائم حیاتى مصدوم به طور مرتب اندازه‌گیری و به نزدیک‌ترین مرکز کنترل سموم مراجعه گردد.
۵ -اطفاء حریق:
خطر آتش‌گیرى: مایع آن بسیار قابل‌اشتعال است، بخارات آن در هواى اتاق مى‌توانند مشتعل شوند. تخلیه الکتریسیته ساکن مى‌تواند منجر به اشتعال این ماده گردد. بخارات آن از هوا سنگین‌تر است و درنتیجه مى‌تواند به منابع مشتعل نزدیک شود. درهنگام آتش‌سوزى گازهاى سمى و محرک ایجاد مى‌کند. ظروف محتوى این ماده در مجاورت حرارت و منابع مشتعل، مى‌تواند منفجر شود.
نحوه مناسب اطفاء: کربن دى اکسید، پودر شیمیایی خشک، فوم الکلی، فوم پلیمری، اسپرى آب یا مه مناسب است. آب مؤثر نیست، زیرا نمى‌تواند بنزن را به زیر نقطه اشتعال‌اش رسانیده و سرد و خنک کند.
سایر توضیحات: در اثر سوختن و تجزیه حرارتى، موادى از قبیل کربن منواکسید، دى اکسید کربن، آلدئیدهاى محرک و کتن ایجاد مى‌شود.
۶-احتیاطات شخصى:
حفاظت پوست: از دستکش، چکمه و لباس‌هاى سرتاسرى ضد مواد شیمیایی استفاده شود.
حفاظت چشم: عینک ایمنى مخصوص مواد شیمیایى استفاده شود. شیلد صورت در اکثر اوقات ضرورى است.
حفاظت بدن: از لباس‌هاى کامل ضد مواد شیمیایى که سیستم تنفسى در داخل لباس است، استفاده شود.
حفاظت تنفسى: طبق پیشنهاد NIOSH از ماسک‌هاى تمام‌صورت با فشار مثبت SCBA یا تمام صورت فشارمثبت SAR استفاده شود. (سیستم‌هاى هوارسان)
۷-احتیاطات محیط:
حفاظت محیط: در ظروفى که از مواد مناسب تهیه شده‌اند و داراى برچسب‌هاى مخصوص هستند، استفاده شود. درب ظروف باید بسته باشد.
نظافت محیط آلوده: به مواد ریخته‌شده دست زده نشود. مواد در داخل راه‌آب فاضلاب یا فضاى بسته ریخته نشده و با شن، خاک یا سایر موادى که با تولوئن واکنش نمى‌دهند، زمین را پاک کرده، سپس محیط با آب شسته شود.
۸-طریقه دفع ضایعات مواد و بسته‌بندى:
دفع ضایعات مواد: طبق قوانین و مقررات محلى و کشورى اعمال شود.
دفع بسته‌بندى شده: درصورت امکان این ماده سوزانده شود.
۹-جابجایى و انبار:
احتیاطات جابجایى: این مواد خطر آتش‌سوزى داشته و بسیار سمى هستند (خطر سرطان دارند ). بهتر است قبل از هرکارى اقدامات کنترل مهندسى براى اپراتور انجام گیرد و تجهیزات ایمنى فردى مناسب در اختیار فرد قرار گیرد. به هرحال درصورت امکان، از سیستم‌هاى بسته استفاده شود یا فقط به افرادى که مجهز هستند، اجازه جابه‌جایى مواد داده شود.
شرایط انباردارى: در جاى سرد (خنک)، خشک با تهویه خوب و به دور از اشعه مستقیم خورشید و حرارت و منابع محترق نگهدارى شوند. انبار نگهدارى این مواد باید از مواد محترقه و آتش‌زا پاک باشد. نباید اجازه داد که سیگار روشن، کبریت و یا منابع مشتعل دیگر در نزدیکى محل انبارکردن این مواد وجود داشته باشد. به دور از مواد اکسیدکننده، خورنده و سایر مواد ناسازگار مثل پراکسیدها، پتاسیم و پیروکسیدها نگهدارى شوند. ظروف محتوى آن مى‌بایست داراى برچسب مناسب باشند و این ظروف صدمه ندیده باشند. ظروف مناسب و غیرقابل‌احتراق استفاده شود.
بسته‌بندى مناسب: در بسته‌هاى کوچک بسته‌بندى شوند.
۱۰-مشخصات شیمیائی و فیزیکی:
حالت فیزیکى: مایع
شکل فیزیکى: شفاف
رنگ: مایع بى‌رنگ و شفاف
بو: بوى مخصوص هیدروکربن‌هاى آروماتیک را دارد.
PH: اطلاعاتى دردسترس نمى‌باشد.
حلالیت آب: تا حدودى قابل‌حل است. ١٨٠ میلى‌گرم در ١٠٠ میلى‌لیتر آب ٢۵ درجه سانتی‌گراد
حلالیت در حلال‌هاى آلى: در اتانول، کلروفرم، دى اتیل اتر، کربن دى سولفید، استن، روغن‌ها، تتراکلریدکربن و اسید استیک گلاسیکال قابل‌حل است.
وزن مخصوص/دانسیته: ۸۷۷/۰ در ۲۰ درجه سانتی‌گراد
LEL: 3/1درصد
دماى خود آتش‌گیرى: ۴۹۸ درجه سانتی‌گراد
نقطه اشتعال (F.P): منفی ۱۱ درجه سانتی‌گراد (۱۲ درجه فارنهایت)
نقطه ذوب (M.P): ۵/۵ درجه سانتی‌گراد (۴۲ درجه فارنهایت)
نقطه جوش (B.P): 80 درجه سانتی‌گراد (۱۷۶ درجه فارنهایت)
۱۱-پایدارى و بر‌هم‌کنش‌ها:
پایدارى این ماده نرمال بوده و محیط‌هاى مورد اجتناب آن، محل‌های تخلیه الکتریکى، جرقه، شعله‌هاى باز، گرما و سایر منابع محترق است.
سایر اطلاعات: پلاستیک و لاستیک را از بین مى‌برد.
۱۲-سم‌شناسى:
مسمومیت تنفسى: تغییرات خطرناکى در سیستم ایمنى و خون بوجود مى‌آید.
اثرات حاد: تأثیرات قابل‌توجه آن روى سیستم اعصاب مرکزى است که سبب خواب‌آلودگى، گیجى و عدم تعادل بدن شده و سرانجام منجر به مرگ مى‌شود.
سایر اطلاعات: در افراد سرطان پوست ایجاد مى‌کند و جزو گروه A1 طبقه‌بندى مى‌شود.
۱۳-مقررات حمل‌ونقل:
حمل‌ونقل هوایى: ۵۰ kg – حمل‌ونقل دریایى: ۵۰ kg – حمل‌ونقل ریلی و جاده: ۵۰ kg
۱۴-سایر اطلاعات:
کاربردهاى ماده: بطور عمده در کارخانجات و صنایع به‌صورت: اتیل بنزن (۵۵ درصد)، سومن (٢۴ درصد)، سیکلوهگزان (۱۲درصد) نیتروبنزن (۵ درصد)، دترجنت آلکیلات، کلروبنزن استفاده مى‌شود. استفاده تجاری از این حلال به دلیل سمیت بالائى که دارد، منسوخ شده ولی هنوز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
مهدی شجاعی، کارشناس ایمنی و امداد سوانح لاستیک بارز و دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت تحول دانشگاه ازاد اسلامی کرمان
Shojaei48m@yahoo.com
