جلوگیری از حوادث فاجعه‌بار در مدیریت شهری با استقرار سامانه مدیریت یکپارچه بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست 

دکتر مهدی زارع دبیر علمی چهارمین کنفرانس جامع مدیریت بحران و  HSE  در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری بامنا، ضمن تاکید بر اهمیت و تاثیر یکپارچگی فعالیت های سازمان های متولی بهداشت، ایمنی و محیط زیست همچنین مدیریت بحران بر توسعه شهری، افزود: عنوان “مدیریت بحران”  معمولا به مجموعه فعالیتهایی اطلاق می شودکه بعد از رخداد یک سانحه مانند “زلزله”  برای هدایت، هماهنگی و اجرای عملیات جستجو، امداد و نجات و کاهش عوارض و بهینه سازی خدمت رسانی به آسیب دیده گان بالقوه و بالفعل انجام می شود. این عنوان به بسیاری از عنوان های سازمان های دولتی و خصوصی  و حتی سازمان رسمی متولی مساله سوانح طبیعی در ایران (سازمان مدیریت بحران کشور، زیر مجموعه وزارت کشور) نیز اطلاق شده و سالانه ده ها نشست و دوره تخصصی نیز در این زمینه برگزار می شود (که بیشترشان خوب و ومفیدند و باید توسعه هم بیابند). ولی مساله ای که در اینجا وجود دارد آن است که مجموعه فعالیتهایی که مرتبط با مخاطرات و سوانح در دنیا امروز انجام می شود به عنوان “مدیریت کاهش ریسک سانحه management of disaster risk reduction ” نامیده می شود و این عنوان به مجموعه ای از فعالیتها اطلاق می شود که بیشتر پیشگیرانه (حدود ۸۰%) است و بخشی نیز به پاسخ “response” مربوط است که در صورت وقوع شرایط بحرانی باید در آن به “مدیریت بحران” پرداخت. اولا این مرحله “پاسخ” در بسیاری از متن ها و عنوان فعالیتها به صورت “مقابله” آمده است که الزاما نمایانگر رویکردی علمی برای “پاسخ” متناسب به رخداد نیست و در ضمن بیشتر در ایران در جهت “جمع کردن” عوارض ناشی از رخداد سانحه مذبور  به آن   پرداخته  می شود.

به این صورت متاسفانه در بسیاری از مواقع تبعات واقعی رخداد را لحاظ نمی کند و مثلا پیامدهای روانی و اجتماعی و زیست محیطی سانحه ای مانند زلزله ۱۳۸۲ بم عملا با چنین رویکردی (برای “مقابله” و “جمع کردن” موضوع) با کمترین توجه در بازسازی مواجه شد.

بنابراین “مدیریت بحران” فقط نام یک بخش از فعالیتهاست که آن هم در صورت وقوع “بحران” لازم است تا در مورد آن اقدام علمی (به صورت “پاسخ علمی”) انجام داد.

رویکرد درست و پیشگیرانه (مدیریت کاهش ریسک سوانح)

طبیعی است که تا نوع رویکرد به سوانح طبیعی در کشور ما همچنان از جنس مقابله و صرفا “مدیریت بحران“ باشد، نشان می دهد که رویکرد درست و پیشگیرانه (مدیریت کاهش ریسک سوانح) که حدود ۸۰% از فعالیتها، انرژی ، وقت و بودجه و نیروی انسانی ما باید صرف آن شود، همچنان در دستور کار جدی ما قرار نگرفته است.  چشم انداز پیش روی ما برای توسعه به شدت وابسته به نوع نگاه ما به طبیعت و محیط زندگی مان در وضعیت کنونی و در سالهای پیش روست. ما باید این شرایط و وضعیت اقلیمی و طبیعی را که در فلات ایران داریم د عاقلانه و به صورت علمی بشناسیم و با آن کنار بیاییم. یا این واقعیت های محیط خودمان که مخاطرات و سوانح طبیعی نیز ناشی از همین شرایط و بسیار وابسته به نوع زندگی ما با این شرایط است کنار می آییم و یا متاسفانه مخاطرات طبیعی به صورت سوانح (اتفاقات منجر به خسارتهای جانی و مالی ) رخ خواهند داد و ما با افزایش جمعیت و افزایش تمرکز جمعیت در شهرهایمان بیشتر در معرض رخداد این سوانح و در نتیجه در وضعیت ریسک بالاتر قرار خواهیم گرفت.

 

دکتر مهدی زارع در خصوص برگزاری چهارمین کنفرانس جامع مدیریت بحران و HSE گفت: این کنفرانس با رویکرد ایمنی و تابآوری شهری و نگاه ویژه به درس‌های آموخته از حادثه پلاسکو در تیرماه سال ۱۳۹۶ در دانشگاه تهران برگزار می‌شود. در این رویداد و در سخنرانی‌های کلیدی، دانشمندان برجسته و متخصصان حرفه‌ای مرتبط با این حوزه، آخرین یافته‌ها، مبانی و راهبردهای آینده در زمینه مدیریت کاهش ریسک سوانح را ارائه می‌کنند. بسیاری از پژوهشگران و مدیران در زمینه کاهش ریسک سوانح در این کنفرانس، سازمان‌ها، افراد و موضوعات مرتبط با حوزه کاری خود را یافته و توسعه می‌دهند. از برنامه‌های جنبی کنفرانس برگزاری کارگاه‌های تخصصی-کاربردی و نمایشگاه جانبی است. تمامی این تلاش‌ها در قالب یک تشکل غیردولتی برنامه‌ریزی و انجام می‌شود. این شکل از برگزاری کنفرانس، محلی بدون سوگیری برای متخصصان و مدیران مراکز دولتی، خصوصی و دانشگاهیان (که در زمینه مدیریت سانحه کار می‌کنند) فراهم کرده تا سالی یکبار گرد هم آیند و در یک فضای علمی و متفاوت، کارها و دانش خود را با سایرین به اشتراک بگذارند.

ارکان حیاتی چرخه مدیریت بحران

حوادث ناشی از پدیده‌های طبیعی بر اثر تغییرات در پوسته کره زمین رخ می‌دهد و همه ساله علاوه بر خسارات فراوان در جهان هزاران قربانی بر جای می‌گذارد. بر این اساس حوادث شدید باعث از هم پاشیدگی خانواده‌ها، بی‌خانمانی افراد، مشکلات بهداشتی، سوء تغذیه، رکود یا تعطیلی مراکز آموزشی و خدماتی، بیکاری و مهاجرت اجباری می‌شوند. همچنین اهمیت حوادث طبیعی تا آنجاست که سازمان‌های بشردوست بین‌المللی موظف شده‌اند تا برنامه‌های خود را موازی با حقوق بشر برنامه‌ریزی کرده و خود را در مقابل گروه هدف از جمله در بخش حوادث طبیعی مسئول و پاسخگو بداند. بر این اساس توزیع نظام‌مند دانش و اطلاعات بین افراد، خصوصاً افرادی که در پاسخگویی شرکت دارند اصل بنیادین دستیابی به درک مشترک از مشکلات و انجام هماهنگی‌های لازم بین سازمانی و بخش حوادث طبیعی تعریف جهانی شده است.کشور ایران به واسطه موقعیت جغرافیایی، شرایط اقلیمی و وضعیت زمین‌شناختی جزء ۱۰ کشور حادثه‌خیز جهان است. وقوع بحران‌های طبیعی سالانه بین سه تا پنج هزار میلیارد تومان به کشور خسارت وارد نموده و زندگی مردم را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در این میان نقش مهم و ارتباط تنگاتنگ شریان‌های حیاتی در فرآیند مدیریت جامع بحران شهری و تأثیرات اقتصادی آن‌ها بر حساسیت عملکرد این سیستم می‌افزاید. همچنین آسیب‌پذیر بودن شریان‌های حیاتی موجب فلج شدن امدادرسانی در زمان بحران و خسارات جبران‌ناپذیر می‌گردد. برای آمادگی هرچه بیشتر در مواقع بحرانی شناسایی نقاط قوت و تقویت نقاط ضعف جزء ارکان حیاتی چرخه مدیریت بحران می‌باشد.

 

 

جلوگیری از حوادث فاجعه‌بار در مدیریت شهری با استقرار سامانه مدیریت یکپارچه بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست

آهنگ شتابان گسترش صنعت در کشورهای در حال توسعه نیاز مبرم به آماده‌سازی محیط مناسب برای عملکرد نیروی انسانی در شرایط سلامت، ایمنی و بهداشت را متجلی می‌سازد. مازاد بر سوانح طبیعی، بسیاری از حوادث در بخش صنعت رخ می‌دهد که می‌توان عامل اصلی آن را عدم وجود نیروهای متخصص در بخش ایمنی پروژه‌ها دانست.

گزارش سازمان بهداشت جهانی حاکی از آن است که علاوه بر تلفات به وجود آمده از آلودگی‌های زیست‌محیطی ناشی از استقرار و فعالیت واحدهای صنعتی، هر ساله ۱۲۵ میلیون حادثه کاری در جهان جان حدود ۲۰۰ هزار نفر را در حین کار می‌ستاند.این در حالی است که بررسی‌های آماری نشان می‌دهد که در خسارات صنعتی برخی از کشورهای توسعه یافته با ملاحظات ایمنی بیش از ۵۰ درصد آسیب‌های سالانه کاهش یافته است که به‌طور متوسط موجب ذخیره سالیانه ۱۱۰ میلیون دلار می‌گردد.

در این راستا، نگرش حاکم بر سازمان‌های کشورهای توسعه یافته به این باور رسیده است که بکارگیری خدمات متخصصان، تکنولوژی و فن‌آوری روز در ایجاد سامانه‌ای که در آن بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست را به‌طور یکپارچه مدیریت کند، می‌تواند از بروز حوادث فاجعه‌بار در مدیریت شهری جلوگیری کرده و یا شدت پیامدهای حاصل از آن را به حداقل ممکن کاهش دهد.

از آنچه گفته شده این نتیجه حاصل می‌شود که ریسک‌ها و مخاطرات، جزء جدایی‌ناپذیر زندگی و محیط‌زیست انسان است. از این رو معمولاً در سازمان‌ها و در بعد وسیع‌تر در جوامع، طرح‌ها و سیاست‌های گوناگونی چون طرح‌های زیست‌محیطی، طرح‌های ایمنی، طرح‌های مدیریت بحران، سیاست‌های آموزشی، سیاست‌های بهداشتی شغلی و نیز برخی استانداردهای بین‌المللی در جهت پیشبرد اهداف کاهش خسارات مالی و جانی به کار گرفته می‌شود. با توجه به رخداد حوادث شهری در سالی که گذشت به ویژه حادثه شهران و پلاسکو، مسئله  HSE و مدیریت بحران به ویژه در گستره‌های شهری و همچنین و به طور خاص در فضاهای زیرزمینی، مترو و ساختمان‌های بلند اهمیت  ویژه‌ای در جامعه دارد.

در جهت به روز کردن دانش موجود در کشور و انتقال آن، چهارمین کنفرانس جامع مدیریت بحران و HSE در تاریخ ۱۹ و ۲۰ تیرماه سال ۱۳۹۶ در محل دانشگاه تهران و با نگاهی ویژه به درسهای آموخته شده از حوادث پلاسکو  و شهران و با مشارکت دانشگاه‌ها، دستگاه‌های قانون‌گذار و اجرایی کشور برگزار خواهد شد.