مهم ترین فرآورده های آزبست

محصولات آزبست  سیمان:

شامل لوله‌های آزبست سیمانی، ناودانی، صفحات ایرانیت، دیوارهای پیش ساخته گچی و توفال های سقف، پوشش های سیمانی، برخی کاشی ها مثل کاشی کف های آسفالتی و کاشی کف های وینیلی، پلاستر های ضد صوت و پوشش های دکوری یا سقف.

مواد مالشی و اصطکاکی:

صفحه کلاچ، لنت ترمز، انواع واشر، پانل های تجهیزات آسانسور، کفشک های ترمز آسانسور و بالابر و…

جامه های نسوز:

لباس، جلیقه، نمدها، هود های ازمایشگاهی، دستکش های آزمایشگاهی، پتوهای آتش نشانی، پرده های ضد آتش و دیگر مواد نسوز.

ماده پرکننده و عایق:  

عایق آزبست افشانه شده، ترکیبات درزگیر نواری شکل و کاغذهای آزبستی(عایق لوله و…)، مواد کاغذی ضدحرارت، مواد درزگیر ضد حرارت، عایق های ضد حرارت، عایق های ضد آتش، در های ضد آتش، ترکیبات اتصال دهنده، مواد چسبنده، ترکیبات بتونه، عایق های الکتریکی، عایق های سیستم تهویه مطبوع، عایق های دیگ بخار، مواد پارچه ای درزگیر مجاری، عایق برج های خنک سازی، مجاری الکتریکی و  گرمایی، لباس های عایق الکتریسیته.

سایر:

برخی رنگهای شیمیایی،  پلاستیک و…

آزبست و محیط زیست

الیاف آزبست توسط استخراج از معدن، ارّه‌کشی، عملیات تخریب ساختمان‌هایی که در عایق‌سازی آنها از آزبست استفاده شده، و بطور کلی تخریب هر فرآورده آزبست دار به محیط زیست وارد می‌شوند. در شهرهای بزرگ یکی از مهم‌ترین راه‌های ورود آزبست به هوا از طریق لنت ترمز و کلاچ خودرو است.

از دید تولید کنندگان محصولات آزبست، از آنجا که صنعت آزبست، نیاز به انرژی کمتری در مقایسه با محصولات جایگزین که از پتروشیمی و استخراج فلزات بدست می‌آید دارد، دوستدار محیط زیست است.

آزبست در طبیعت وجود دارد و می‌تواند وارد آب‌ها شود، مدارک علمی موجود بیانگر این واقعیت است که با وجود اینکه آزبست در شبکه آبرسانی وجود دارد، مخاطرات بهداشتی از آن مشاهده نمی‌شود و بررسی‌ها نشانگر آن هستند که میزان آزبست موجود در آب آشامیدنی از نظر سلامتی زیان‌آور نیست. با این حال در بسیاری از کشورها شاخص های تعداد فیبر موجود در آب برای پایش میزان آزبست موجود در آب وجود دارد.

مصرف آزبست از حدود سال ۱۹۸۰ میلادی در کشورهای صنعتی جهان به شدّت کاهش پیدا کرده‌است. این در حالی است که در بسیاری از کشورهای در حال توسعه مصرف آن در حال افزایش است.

در سال ۱۹۹۶ نخست وزیر فرانسه، فرمانی مبنی بر ممنوعیت استفاده از آزبست صادر کرد. این فرمان شش ماده‌ای مقرر کرده بود که استفاده از آزبست در کلیه محصولات تا سال ۲۰۰۱ محدود و سپس بطور کامل قطع گردد تا از آلودگی زیست محیطی ناشی آزبست جلوگیری گردد.

به‌طور کلی اروپاییان معتقدند که آزبست سمی است و اثرات مخرب آن کاملاً شناسایی شده‌است ولی کانادایی‌ها اعتقاد دارند که به صورت کنترل شده و با احتیاط می‌توان از آن استفاده کرد. از این درگیری تحت عنوان “جنگ آزبست” یاد شده‌است. روسیه، چین و کانادا ۶۵ درصد تولید آزبست جهان را در اختیار دارند و کانادایی‌ها در حال گسترش فعالیت‌های خود هستند.

بر طبق مصوبه شورای عالی حفاظت محیط زیست در دوم مرداد ۱۳۷۹، مصرف آزبست در ایران از اول مرداد ۱۳۸۶ ممنوع شده‌است. در تبصره این مصوبه آمده ‌است که در صورتی که پس از ۴۴ سال محرز شود که برای تولید لوله‌های آزبست سیمانی از نظر فنی، اقتصادی و زیست محیطی جایگزین مناسبی برای آزبست یافت نشده‌است، این تصمیم در مورد لوله‌های آزبست سیمانی قابل تجدید نظر خواهد بود.

ایران نیز در سال ۱۹۹۳ به کنوانسیون روتردام پیوسته است که کشورهای عضو آن تعهّد کرده اند تا در خصوص تجارت و حمل و نقل و مصرف برخی از مواد شیمیایی خطرناک اقدامات ایمنی خاصی را انجام دهند. البته تمامی انواع آزبست به جز کریزوتایل مشمول مواد شیمیایی این کنوانسیون هستند.

عمده‌ترین کشورهای مصرف کننده آزبست در سال ۱۹۹۴ به ترتیب کشورهای چین، ژاپن، برزیل، تایلند، هندوستان، کره جنوبی، ایران، فرانسه، اندونزی، مکزیک، کلمبیا، اسپانیا، آمریکا بوده است.

                                          مواجهه شدید با ازبست در کشورهای درحال توسعه

 آزبست در ایران

ایران طی ۵ دهه گذشته مصرف آزبست خود را از حدود ۲۰-۱۰ هزار تن به ۶۰-۵۵ هزار تن در سال افزایش داده یعنی مصرف خود را حدوداً چهار برابر کرده است. حدود ۹۰ درصد از آزبست وارداتی در کارخانجات آزبست- سیمان در محصولات سیمانی مانند لوله و ورق بکار گرفته می شود و حدود ۹-۷ درصد از آن در صنعت تولید لنت ترمز و کلاچ استفاده می شود. درصد بسیار جزئی از آزبست وارداتی در مواردی چون تولید عایق حرارتی، واشر سازی و محصولات حاوی آزبست مصرف می شود.

فعّالیت هایی که در سال های اخیر برای مقابله با مصرف آزبست در آسیا و ایران انجام شده موفقیت چشمگیری به همراه نداشته است. علیرغم تعیین حدّ مجاز مواجهه با آزبست در محیط کار، در بسیاری از کارخانجات مصرف کننده آزبست سطح تماس کارگران چندین برابر میزان مجاز است. اندازه گیری های محیطی از میزان آزبست در هوای شهرهای بزرگ زنگ خطری است جهت چاره اندیشی برای عوارضی که ساکنین این شهرها به علت مواجهه با آزبست در تمام طول عمر خود با آن مواجه خواهند شد.

اولین شواهد مصرف آزبست در ایران به قبل از جنگ دوم جهانی بازمی گردد که آلمانها از این ماده در ساختمان ایستگاههای راه آهن استفاده کردند. تولید محصولات آزبست سیمان در ایران به سال ۱۹۵۸ باز میگردد که کارخانه ای در تهران آغاز بکار کرد و مهمترین محصول آن ورقه های موج دار آزبست سیمان بود. این کارخانه که “ایرانیت” نام داشت از این نام برای محصول خود استفاده کرد و ورقه های آزبست موج دار از آن پس در ایران، ایرانیت نام گرفت این نامگذاری تا آنجا پیش رفت که پس از آن تمامی اشکال ورقه های موج دار حتّی نوع پلاستیکی آن به همین نام شناخته میشوند.

اطلاعات بدست آمده نشان میدهد که واردات آزبست ایران از دهه ۱۹۶۰ تاکنون حدوداً چهار برابر شده است. در حال حاضر سالیانه بین ۵۵۰۰۰ تا ۶۰۰۰۰ تن آزبست خام وارد کشور می شود که بیش از نیمی از این مقدار از کشور روسیه تامین شده است. برزیل، قزاقستان و کانادا دیگر تامین کنندگان آزبست ایران هستند.

ایران در برهه هایی از زمان آزبست نیز تولید کرده است. یک معدن تولید آزبست در نواحی شرق ایران وجود دارد که از سال ۱۹۷۴ شروع به کار کرده و تا سال ۲۰۰۳ که به کار خود خاتمه داده است که  سالیانه حدود ۳۰۰۰ تن آزبست تولید کرده است. آزبست به عنوان ماده اولیه در بیش از ۵۰ کارخانه و کارگاه در ایران به محصولات آزبست تبدیل میشود. طی سالیان گذشته ۱۰ تا ۱۵ کارخانه تولید آزبست سیمان در ایران فعال بوده اند که در حال حاضر حدود ۵۰۰۰۰۰ تن محصولات حاوی آزبست تولید می کنند. تعداد کارگرانی که در این کارخانجات فعّالیت کرده اند بالغ بر ۵۰۰۰ نفر تخمین زده می شوند. حدود ۳۰ کارخانه و کارگاه تولید لنت ترمز و کلاچ نیز در ایران فعالیت میکنند که سالیانه حدود ۲۰۰۰۰ تن محصول تولید میکنند و تخمین زده میشود که حدود ۳۰۰۰ نفر در این صنعت مشغول بکار هستند اندازه گیری هایی که در برخی از این کارخانجات و کارگاه ها انجام شده نشانگر این است که سطح آزبست در هوای کارخانه در برخی قسمتها چندین برابر حدّ مجاز است. عدم توجّه به نکات بهداشت حرفه ای و عدم نظارت کافی موجب شده است که غبار آزبست همراه لباس کارگران به منزل برده شده و خانواده های آنان را نیز در معرض خطر قرار می دهد. آزبست بعنوان یک آلاینده محیطی نیز در ایران اهمیت دارد.

میلیون ها نفر در شهرهای بزرگ در معرض این ماده قرار دارند. مطالعه ای که در سال ۲۰۰۷ برای اندازه گیری غلظت آزبست در هوای تهران انجام شده است نشان میدهد که غلظت فیبر در برخی نقاط بین ۱/۰- ۲/۰ f/ml است. با توجّه به رشد جمعیت و افزایش تعداد خودروها به نظر میرسد این وضعیت در آینده نامطلوبتر شود.

البته قوانینی در ایران برای حفظ محیط زیست وضع شده است. از آن جمله می توان به دستورالعملی اشاره کرد که توسط سازمان حفاظت محیط زیست در سال ۲۰۰۰ وضع شده که طبق آن به صنایع مصرف کننده آزبست فرصت داده شده تا ظرف مدت ۷ سال مصرف آزبست را قطع کرده و از مواد دیگر بجای آزبست در تولیدات خود استفاده کنند. البته با وجود اینکه مهلت تعیین شده پایان یافته هیچ یک از صنایع مصرف کننده آزبست اقدام جدّی در این خصوص انجام اند. همچنین این دستورالعمل تاکید میکند که احداث هر واحد صنعتی که از آزبست در تولیدات خود استفاده کنند ممنوع است.

مطابق قانون کار جمهوری اسلامی ایران معاینات سالیانه کارگران اجباری است اگر چه بنظر میرسد این معاینات برای درصد کمی از کارگران انجام میشود که عمدتاً شامل کارگرانی است که در صنایع بزرگ مشغول به کار هستند. با توجه به عدم آشنایی پزشکان با مقوله طب کار و سلامت شغلی بنظر می رسد در کیفیت معاینات انجام شده نیز باید تامّل کرد. همین موضوع موجب شده که تعداد بیماریهای شغلی گزارش شده بسیار کمتر از میزان واقعی آن باشد. در سال ۱۹۹۸ وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی میزان ۲/۰ f/mlرا بعنوان حدّ مجاز مواجهه با آزبست تعریف کرده است.اگرچه وزارت بهداشت بر اندازه گیری آلاینده های هوا در محیط های کاری تاکید دارد ولی به علّت عدم توان کافی در نظارت متاسّفانه این امر به خوبی انجام نمی گیرد. در صنایع کوچک نیز عدم وجود برنامه ریزی، نظارت و معاینات ادواری موجب مواجهه کارگران این بخش شده است.

سیستم ثبت سرطان ایران که تخمین زده می شود پوششی در حدود ۸۰ تا۹۰ درصد داشته باشد، در  سال ۲۰۰۵ تعداد ۵۵ مورد مزوتلیوما گزارش کرده است. این سیستم همچنین ۱۷۶۴ مورد سرطان ریه (آدنوکارسینوم) در این سال گزارش کرده است. اگرچه اطلاعات دقیقی از شغل این افراد در دست نیست ولی ارتباط قوی بین مواجهه با آزبست و مزوتلیوما، این فرضیه را که این افراد قربانیان مواجهه با آزبست هستند به شدّت مطرح میکند.

اطّلاعات در خصوص سایر بیماری های ناشی از آزبست مانند آزبستوز و بیماریهای پلور ناشی از آزبست نیز ناقص و دور از حدّ انتظار است، با توجّه به تعداد زیاد کارگرانی که با آزبست مواجهه دارند و غلظت بالای آزبست در محیط های کاری، آمار فوق بسیار تامّل برانگیز است. همه این موارد نشان دهنده اهمیت این ماده خطرناک به عنوان یک تهدید کننده سلامت جامعه می باشد .

مواجهه با آزبست در محیط های کاری

آزبست به خصوص زمانی خطرناک تر می شود که ترد و شکننده باشد. در این حالت به راحتی می تواند در فضا آزاد گردد. الیاف ریز تر می توانند برای مدّت زیادی در هوا باقی بمانند. آنها سپس از راه دهان و بینی به کیسه های هوایی بسیار کوچک شش ها رفته و باعث بیماری می شوند. آزبست همچنین می توتند از طریق پوست و یا با عمل بلعیدن از طریق دستگاه گوارش فرد را آلوده سازد.

سالانه بیش از صد میلیون نفر در جهان در مواجهه با آزبست قرار می گیرند که بیش از صد هزار  نفر از آنها در هر سال جان خود را از دست می دهند. کارگرانی که با لباس های خود آزبست را به منزل ببرند ممکن است افراد خانواده آنها به خصوص فرزندانشان را به بیماری مبتلا سازند.

مواردی که خطر بیماری های مربوط به آزبست را افزایش می دهد:

• تنفس مقدار زیاد الیاف
• مدّت زمان طولانی مواجهه
• کشیدن سیگار
• سنّ پایین به خصوص کودکان

افرادی که در یکی از کارخانجات تولید محصولات آزبستی، معادن آزبست، ساخت و تعمیر لنت ترمز و کلاچ و کارهای ساختمانی،  پلیس راهنمایی و رانندگی بیشتر از سایر افراد در معرض خطر آزبست قرار دارند.

بهترین راه پیشگیری قطع کامل مواجهه با آزبست می باشد. این شرایط را طبق قانون باید کارفرما ایجاد کند. مثلاً از ماده جایگزین آزبست استفاده کند، آن را محصور کند، از تهویه موضعی استفاده کند و… ؛ ولی در مواردی که مواجهه اجتناب ناپذیر است رعایت برخی اصول می تواند مفید باشد:

کارهایی که نباید انجام دهید:

*انجام اعمال و روش هایی که باعث گرد و غبار زیادی می شوند(مثل نظافت محل با جاروهای دستی، الک کردن آزبست و…)

*سیگار کشیدن چرا که خطر را نزدیک به ۳۰ برابر می کند.

*خوردن و آشامیدن در محل های کاری که آزبست وجود دارد.

کارهایی که باید انجام دهید:

*پیش از شروع به کار از وجود آزبست در محل اطّلاع یابید.

*در صورتیکه که کارفرما از وجود این ماده یا از خطرات آن آگاه نیست فوراً به او اطّلاع دهید.

*قبل از رفتن به منزل دوش بگیرید.

*از وسایل حفاظت فردی مناسب استفاده کنید

تا زمان حذف آزبست از فرایند در صورت لزوم کارکنان شما باید از وسایل حفاظت فردی مثل ماسک های مخصوص استفاده کنند(به عنوان آخرین راه چاره یا به عنوان راهی مکمّل). به یاد داشته باشید که ماسک های معمولی پارچه ای یا بستن دستمال نمی­تواند مفید واقع شود.

                                         استفاده از وسایل حفاظت فردی