ATEX (آتمسفر قابل‌انفجار )

در برنامه‌های مدیریت ایمنی، بهداشت و محیط زیست، مهم‌ترین دغدغه‌ی مسئولین، اجرای تدابیر و تمهیدات پیشگیرانه از بروز حریق است که این موضوع در برخی از شرکت‌ها و صنایع خاص منجمله: معادن زغال‌سنگ، پتروشیمی‌ها و پالایشگاه‌های فرآوری نفت و گاز اولویت‌های فوق‌العاده‌ای را به خود اختصاص داده‌است. بدین منظور مکان‌هایی که در آنها مواد مشتعل‌شونده تولید، فرآوری، حمل و یا ذخیره می‌شوند، به تفکیک خطرپذیری تقسیم‌‌بندی می‌شوند:

منطقه‌ی خطر ( Hazardious Zone  ):

هماهنطور که در بحث صدور مجوزهای کار گرم ( شماره‌ی قبل مجله ) نیز مطرح شد، مناطق خطر به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شدند که مهم‌ترین آنها به‌لحاظ خطرپذیری به شرح ذیل بودند:

• منطقه بخش(۰): مناطقی است که وجود اتمسفر خطرناک (مقدار قابل اشتعال گاز در هوا که مناسب برای اشتعال باشد) در آنها همیشگی است. مانند فضاهای مملو از بخار قابل‌اشتعال، ظروف بسته و مخازن ذخیره‌ی گاز یا نفت خام
• منطقه بخش(۱): مناطقی است که احتمال ایجاد اتسمفر خطرناک در آنها هر لحظه وجود داشته و اقدامات ایمنی مخصوص باید رعایت گردد.
• منطقه بخش(۲): مناطقی است که در شرایط عادی بی‏خطرند ولی امکان آزاد شدن نفت و گاز به علت نقص فنی و عوامل دیگر وجود دارد.

همچنین مناطق بخش ۲۰ ، ۲۱ و ۲۲ مربوط به مناطق دارای گرد و غبار می‌باشد. مناسب‌ترین تمهید برای پیشگیری از بروز حریق و انفجار احتمالی در چنین مکانهایی، استفاده از تجهیزات ارتباطی، عملیاتی و فرایندی‌ ضدانفجار می‌باشد که درخصوص تأمین آنها قوانین و استاندارد‌های لازم‌الاجرایی در سراسر دنیا تدوین و در حال استفاده می‌باشد. در این میان یکی از دستورالعمل‌های موجود، ۹۴/۹۱ EC  است که می‌بایست کلیه دستگاه‌های فوق‌الذکر با رعایت این استاندارد تولید شوند.

ATEX

این واژه ترکیبی از ابتدای عباراتATmosphere Explosive  به معنای آتمسفر قابل‌انفجار است.
[auth]
Ex

Ex در ابتدای کد حفاظت دستگاه‌هایی که مورد تأیید ATEX  هستند درج می‌گردد و نشان می‌دهد که این تجهیزات با ویژگی‌های خاص مکانیکی و الکتریکی، احتمال بروز جرقه و اشتعال را هنگام کار، نداشته و اصطلاحاً ضدانفجارند.

رده‌بندی خطرزایی

دستگاه‌هایی که براساس توصیه‌های CE  گواهی یا تأیید شده‌اند، دارای علامت‌گذاری خاص هستند که در ابتدای آن گروه دستگاه، سپس رده‌ی آن و در آخر نوع آتمسفر موجود که می‌تواند گاز ( G ) یا غبار ( D ) باشد، درج می‌گردد.

گروه‌بندی ۱ یا ۱۱

گروه ۱   شامل دستگاه‌هایی است که در معادن زغال‌سنگ ( به دلیل وجود غبار زغال و گاز متان ) کاربرد دارند.

گروه ۱۱ شامل دستگاه‌هایی است که در صنایع شیمیایی، پتروشیمی و …  کاربرد دارند.

نکته: برای گروه ۱۱  دسته‌بندی زیر نیز وجود دارد:

رده‌ی ۱ : بالاترین درجه‌ی ایمنی که در برابر خطاهای بسیار نادر دستگاه و یا خطاهای کاربر با دو اقدام حفاظتی تأمین گردیده است.

رده‌ی ۲ : درجه‌ی ایمنی بالا که در برابر خطاهای دستگاه، ایمنی کافی را تأمین نموده است.

رده‌ی ۳ : درجه‌ی معمولی ایمنی که درصورت عملیات بدون خطای کاربری ایمنی کافی دارد.

حفاظت ثانویه :

در مناطقی که احتمال وقوع انفجار به‌دلیل ناکافی بودن حفاظت‌های اولیه، قابل پیشگیری نیست، لازم است از دستگاه‌هایی استفاده شود که در آنها اقدامات ویژه‌ای برای جلوگیری از بروز هرگونه جرقه درحین کار انجام شده است. بدین منظور دستگاه‌ها براساس نوع اقدام حفاظت‌کننده از خود دارای علائمی هستند که عبارتند از: ( m,q,p ) جداسازی، ( p ) تفکیک، ( e,d ) ساختار مکانیکی، ( ib,ia ) محدودسازی انرژی و یا ( s ) روش‌های دیگر.

گروه‌های انفجاری :

Ignation Energy	Type of Gas	ATEX Marking
۲۸۰	Methane	۱
>  ۱۸۰	Propane	۱۱ A
۶۰  …  ۱۸۰	Ethilene	۱۱ B
<  ۶۰	Hydrogen	۱۱ C

همانطور که ذکر شد مناطق خطر برمبنای محیط خطرپذیری به گروه‌بندی زیرسطحی ۱ ( معادن زغال‌سنگ ) و یا سطحی ۱۱ ( صنایع شیمیایی، پتروشیمی و …  ) تقسیم می‌شوند که به‌دلیل اختلاف در حداقل انرژی لازم برای اشتعال گازهای موجود در محیط‌های نفتی و پتروشیمی، تقسیم‌بندی دیگری نیز به‌صورت ۱۱A  تا  ۱۱C برای ایمنی فردی، مقاومت فشار بدنه و گرد نفوذناپذیری برحسب گروه اشتعال گاز به شرح زیر وجود دارد

کلاس‌بندی حرارتی :

این دسته‌بندی نشاندهنده‌ی رده‌های مختلف حرارتی برحسب ماکزیمم دمای حرارت محیطی در صنایع نفتی و پتروشیمیایی است که مطابق جدول زیر است:

 

T 6	T 5	T 4	T 3	T 2	T 1
۸۵ c	۱۰۰ c	۱۳۵ c	۲۰۰ c	۳۰۰ c	۴۵۰ c

[/auth]