بررسی اهمیت هوشمندسازی ایمنی، شهری و آتش نشانی

مرتضی مطهری^۱، مریم رضازاده ^۲

 

^۱مسئول واحد پیشگیری سازمان آتش­نشانی و خدمات ایمنی شهرداری گرگان، آتش­نشانی گرگان؛ MortezaM45@yahoo.com

^۲بانکدار ۹ بانک رفاه شعبه بهشتی گرگان، بانک رفاه استان گلستان؛ MaryamRefah@gmail.com

 

چکیده   

یکی از اهداف مهم برنامه ریزی شهری،  ایمنی شهر می باشد که آسایش و آرامش را به ارمغان می آورد و از جمله مراکزی که نقش مهم و حیاتی در ایمنی شهروندان دارد، سازمان آتش نشانی می باشد. هوشمندسازی ایمنی شهری و آتش نشانی جهت مقابله با سوانح، گام موثری در جهت کاهش خطرات بشمار می­رود. طی سال­های اخیر در کشورهای توسعه یافته توجه به ایمنی شهروندان و هوشمندسازی ایمنی در طرح­های شهری به سرعت افزایش یافته و تامین آن تبدیل به یکی از اهداف مهم شده است. عدم توجه به هوشمندسازی ایمنی شهری و آتش نشانی، هزینه ها و صدمات جبران ناپذیری هم به افراد و هم در بعد وسیع تر به جامعه وارد می کند. هنگامی که یک آتش­ سوزی رخ می دهد ثانیه ها ارزشمندند. ثانیه ها می­توانند تفاوت بین مرگ و زندگی را رقم بزنند. در ابعاد ایمنی شهری نیز با مدیریت هوشمند در سیستم­ها و خدمات شهری، صرفه جویی های بسیار وسیعتر و بزرگتری حاصل می­شود با توجه به افزایش روز افزون تکنولوژی­های هوشمند و استفاده گسترده از این تکنولوژی­ها در صنایع مختلف و  بهره­گیری از مصالح و مواد پلیمری در ادوات و زیرساخت های جوامع و تولد سازه های جدید با کاربری های متنوع و تجمیع آنها در کنار یکدیگر، توسعه و بکارگیری فن­آوری­های نوین آتش­نشانی اجتناب­ناپذیر است. در راستای بکارگیری و توسعه فناوری­های نوین در رابطه با هوشمندسازی ایمنی و آتش نشانی می توان به چالش هایی نظیر کمبود نیروی انسانی متخصص به منظور بهره­برداری از تکنولوژی و فناوری­های نوین در سازمانهای متولی ایمنی و آتش­نشانی، کمبود سمینارها و همایش­های تخصصی در زمینه هوشمندسازی ایمنی در کشور، عدم وجود شرایط مناسب برای حضور فعال بخش خصوصی در راستای توسعه آموزش­های عمومی ایمنی و آتش­نشانی، عدم وجود آزمایشگاه­های معتبر در زمینه حریق و تجهیزات مرتبط با ایمنی و آتش نشانی در داخل کشور اشاره کرد. پرداختن به هوشمندسازی ایمنی شهر اگر همه سو نگر نباشد، نه تنها تحقق شرایط ایمنی به مفهوم عام را تحقق نخواهد بخشید، بلکه در  بلند مدت هزینه های سنگینی را متحمل جامعه خواهد نمود. بنابراین در طرح­های هوشمندسازی ایمنی شهری نیاز به توجه بیشتر به مسایل ایمنی شهروندان، بویژه ایمنی در مقابل سوانح آتش سوزی همچنان احساس می­گردد.

مقدمه
[auth]
زندگی شهری در کنار آسایش و رفاهی که برای شهرنشینان فراهم آورده است در درون خود خطرات و حوادث بسیاری دارد که جان و مال افراد را تهدید می کند. مقابله با این خطرات از دیر باز در اندیشه و عمل بشر بوده و او همیشه تلاش داشته تا در حد امکان این مسائل را از خود دور سازد ، در این راستا می­توان به نقش سازمان آتش نشانی در ایمنی شهرها و روستاها اشاره کرد. آتش نشانی­ها از جمله عناصر و کاربری های خدماتی، اورژانسی شهرها می باشند که نقش مهم و حیاتی در حفاظت از جان و مال مردم در برابر حوادث مختلف، بالاخص آتش سوزی­ها را دارند. ایمنی در شهر در برابر خطرات آتش سوزی، در کاربری­های مختلف و تضمین امنیت جانی و مالی شهروندان به عهده­ی این عنصر مهم شهری می باشد[۱].

امروزه در ارزیابی کیفیت زندگی در شهرها مقوله ایمنی یکی از شاخص های مهم تلقی می شود. یکی از اهداف مهم برنامه ریزی شهری، ایمنی شهری می باشد که آسایش و آرامش را برای شهروندان در پی دارد. ایمنی وضعیتی است که در آن خطرات و سایر عوامل ایجاد کننده آسیب های فیزیکی یا جسمانی به کنترل درآمده و موجب حفظ سلامت و رفاه افراد جا می شود. انتظار مردم از مسئولین در زمان بحران و خطر، امدادرسانی سریع همراه با دقت، مهارت با تجهیزات مناسب می باشد. موقعیت مکانی مراکز امداد و نجات مانندآتش نشانی در ارا ئه موقع خدمات به شهروندان بسیار مهم می باشد. حضور  به موقع آتش نشانان سبب دلگرمی آسیب دیدگان، کاهش خسارات، رضایتمندی شهروندان و مشارکت حداکثری شهروندان با شهرداری می باشد[۱].

یکی از مهمترین نیازهای هر شهروند و یا بازدید کننده از شهر ، ایمنی است. این مساله بنیادی ترین خدمتی است که باید توسط دولت یا شهر داریها ارایه شود.  شهرها توسط خطرات گوناگونی تهدید می شوند که یکی از آنها خطر آتش سوزی است. برنامه ریزی برای بکارگیری روشهای مختلف جهت مقابله با سوانح می تواند گام موثری در جهت کاهش خطرات بشمار رود. به عنوان مثال روشهای پیشگیری از سوانح آتش سوزی درصدد جلوگیری از بروز سانحه وکاهش خطرات ناشی از آن است. اما اینکه در هر کشوری برنامه ریزی شهری تا چه حد و به چه شکل  از این ابزار استفاده کند به نوع نظام سیاسی ، اجتماعی و اقتصادی حاکم  بر آن کشور بستگی دارد. از آنجاییکه معمولا نظام اجتماعی و سیاسی مسلط بر جامعه در این رابطه تصمیم گیرنده است در کشورهای مختلف روشهای متفاوتی برای مقابله با آتش سوزی مورد استفاده قرار می­گیرد[۲].

طی سالهای اخیر در کشورهای توسعه یافته توجه به ایمنی شهروندان در طرحهای شهری به سرعت افزایش یافته و تامین آن تبدیل به یکی از اهداف مهم این طرح شده است.   با وجود اینکه توجه به  این مساله در طرح های شهری کشورها اشکال و ابعاد مختلفی داشته است، تامین ایمنی تبدیل به جزء جدایی ناپذیر طرحهای شهری شده است. بر اساس برسی های بعمل آمده بر روی طرحهای توسعه شهری کشور به نظر می رسد این طرحها و برنامه ها آنچنان که باید و شاید به این امر توجه نداشته اند. بطوریکه در طرحهای شهری نیاز به توجه بیشتر به مسایل ایمنی شهروندان ، بویژه ایمنی در مقابل سوانح آتش سوزی همچنان احساس می گردد.

 

خطرات و تهدیدها در شهرها

بحث هوشمندسازی ایمنی در برنامه ریزی شهری در سال­های اخیر بسیار مورد توجه بوده است. امروزه انجمن های علمی مختلفی که از اعتبار جهانی برخوردارند درحال تحقیق روی موارد هوشمندسازی ایمنی شهری هستند ازجمله این انجمن ها می توان به انجمن بین المللی برنامه ریزان شهری و منطقه ای اشاره کرد. این انجمن که متشکل از برنامه­ریزان متخصص است، در سال ۱۹۶۵میلادی تاسیس شده است. هدف این انجمن گرد هم آوردن برنامه­ریزان شهری و منطقه ای با سابقه و حرفه­ای است. این انجمن که یک سازمان غیردولتی است بوسیله یونسکو، سازمان ملل و شورای اروپا تایید شده و مقر آن در لاهه است. این انجمن در کنگره های مختلف به جایگاه خطر و ایمنی در برنامه ریزی شهری پرداخته که این خود بیانگر اهمیت موضوع در هوشمندسازی ایمنی شهری است. بررسی های بعمل آمده نشان می دهد که در بیشتر مناطق شهری در سراسر دنیا ، ساختمان سازی به سطح استاندارد نرسیده، بصورتیکه مناطق آسیب پذیر بیشتر شده اند و توسعه غیر قانونی، شهرها را به مناطق پر خطر تبدیل کرده است.

جوامع در مناطق پر جمعیت با ساختمان­های ضعیف، بسیار آسیب پذیر شده اند و در معرض آسیب های ناشی از فرسایش محیطی ، آتش سوزی ، سیل و زمین­لرزه قرار گرفته اند. از طرف دیگر توسعه شهرنشینی به طرز فجیعی سبب افزایش آسیب پذیری جوامع انسانی گردیده است. زیرا به موجب آن برخی جوامع مجبورند در مناطق نا استوار مانند اطراف تپه ها که مستعد به رانش زمین هستند یا در زمین­های با کیفیت پایین که خطر تخریب ساختمانها در آنها وجود دارد سکنی گزینند[۳].

 

 

حوادث و بلایا از قبیل آتش سوزی ،زلزله ،تخریب و فرو نشستن ساختمانها یا تخریب های محیطی ممتدکه آهسته تر اتفاق می افتد ،باعث از دست رفتن زندگی و وارد آمدن آسیب های جدی به افراد می شوند. همچنین درصد قابل توجهی از مردم نیز در مناطق حاشیه­ای با حداقل خدمات شهری و لوازم  زیر ساختی زندگی می کنند.این جوامع عمدتا در معرض خطراتی هستند که گاهی منجر به از دست دادن مکان زندگی وگاهی جان آنها می شود. خطرات عمده­ای که ساکنین شهر ها را تهدید می کنند ، می توان به صورت ذیل طبقه بندی نمود:

• سیل
• آتش سوزی
• برق گرفتگی
• اپید می ها
• تند با د
• فرو نشستن وتخریب ساختمانها
• زمین لرزه
• جرم و تبهکاری

در شهرهایی که از بلایای طبیعی چون سیل، زلزله یا اپیدمی ها رنج می برند، آسیب پذیری در مقابل بلایای طبیعی با دخالت­های نامناسب و بی­موقع بشر افزایش یافته است . آتش سوزی یکی از رایج ترین حوادثی است که بخصوص در مناطق شهری رخ می دهد و علت اصلی آن بروز مواد قابل اشتعالی است که در ساختمانها یا مناطق اطراف نگهداری می شوند[۳].

 

انواع حوادث

۱- حادثه های طبیعی: حاصل از فعالیت های طبیعی می باشد مانند زلزله، سیل، آتش فشان،رانش زمین،سونامی و

۲- حادثه غیر طبیعی:  حاصل از فعالیت های انسانی می باشد و بعضا سهل انگاری و عدم رعایت نکات ایمنی دلیل آن است مانند آتش سوزی و تصادفات . عی بعضی از حوادث طبی مانند سیل و غیر طبیعی مانند آتش سوزی، قابل پیشگیری می باشند. سیاست ها و اقدامات گوناگون را می توان در جهت پیشگیری یا کاهش تلفات و خسارت سوانح اختیار نمود. ارائه تمهیدات در زمینه پیشگیری و مقابله با آتش سوزی از اهمیت قابل توجهی بر خوردار است. رخداد حوادث در کشور خسارات بسیار سنگین بر کشور متحمل می کند که بخش قابل توجه از بودجه عمرانی کشور هر ساله به خود اختصاص می دهد.  پیشگیری بهترین راه جلوگیری از هدر رفت بودجه کشور می باشد. اقدامات پیشگیرانه، رعایت مقررات ملی ، آمادگی جهت مقابله درست و سریع با حوادث از مهمترین اصول مقابله با بحران می باشد

هزینه های مقابله شهر با حوادث و رویداد ها ، با شناخت و هشدار های سریع به حداقل می رسد و شهر انعطاف پذ یری و توانایی لازم را در جهت مقابله با حوادث غیرمترقبه را می یابد.اطلاعات دقیق از بروز مشکلات و خبر رسانی و سیستم های هشدار دهنده ، از مزایای سیستم های هوشمند در تاسیسات شهری است و با آگاهی و عکس العمل به موقع ضرر و زیان های جانی و مالی را میتوان کاهش داد[۴].

 

اهمیت هوشمندسازی ایمنی شهری

همه ساله حوادث کوچک و بزرگ متعددی از جمله حریق، آوار، تصادف، زلزله، سیل و … در گوشه و کنار کشورمان به وقوع می پیوندد که با خسارات مالی و جانی زیادی همراه است، هزاران نفر مجروح می­شوند و شمار بسیاری نیز خانه و کاشانه خود را از دست میدهند. علاوه بر این، حوادث ناشی از پیشرفت­های فناوری جدید نیز جان انسان ها را تهدید می کند. چنانکه گفته می­شود با وجود کاهش چشمگیر شاخص مرگ و میر ناشی از انواع بیماری ها و پیشرفت های

به دست آمده در زمینه بهداشت فردی و عمومی، اینک انسان ها بیشتر جان خود را در جریان بلایای طبیعی و حوادثی مانند تصادفات رانندگی، سقوط هواپیما و آلودگی زیست محیطی از دست میدهند[۵].

مدیریت شهری ناگزیر است برای کاهش اثرات بلایای طبیعی در شهرها، از کارایی بسیار بالایی برخوردار باشد و آن را با گذشت زمان افزایش دهد؛ در سالهای اخیر ایمن سازی شهرها بخصوص در برابر حریق ها، حوادث و سوانح غیرمترقبه مورد توجه قرار گرفته و در این راستا یکی از روشهای افزایش ایمن سازی خدمات و تأسیسات، همواره بکارگیری و به هنگام نمودن روش های مدیریت و فناوری و هوشمندی در این زمینه بوده است. با توجه به نتایج پژوهش­های مربوط به کیفیت زندگی در کشورهای گوناگون، عوامل ”سعادت انسان“ را می­توان در سه عامل جامع زیر خلاصه نمود: احساس امنیت، احساس اجتماعی نمودن، احساس احترام به خود. این سه عامل جامع که نیازهای اساسی جوامع بشری می باشند، به عنوان ”مثلث سعادت بشر“ بیان شده اند[۶].

در مدیریت شهری، سه عامل فوق را می توان به صورت زیر شکافت: احساس وجود ایمنی و امنیت برای شهروندان، احساس برخورداری از امکان برقراری ارتباط با دیگران و انجام فعالیتهای اجتماعی با مشارکت سایر شهروندان، احساس مشارکت در امور اجتماعی و شهری و با اهمیت بودن نظرات و خواسته های شهروندان. گنجاندن برنامه های کاهش آسیب پذیری طرحهای توسعه شهری برای شهروندان و جامعه که در معرض حوادث، مخاطرات و بلایای طبیعی هستند ضرورت دارد. در حقیقت، حفاظت از جان و مال مردم، گنجینه های دانش و مهارتهای موجود، ابزار تولیدی و صنعتی و تأسیسات و خدمات شهری در مقابل اثرات حریق ها، حوادث و بلایای طبیعی، باید بخش جدایی ناپذیری از طرح های آمایش کشور و مدیریت شهری قلمداد گردند.« نتیجه عمل به ایمنی به سود جامعه است.» [۶].

رعایت نکردن یک سری اصول پایه­ای، هزینه ها و صدمات جبران ناپذیری هم به افراد و هم در بعد وسیع تر به جامعه وارد می کند. هنگامی که یک آتش­سوزی رخ می دهد ثانیه ها ارزشمندند. ثانیه ها می توانند تفاوت بین مرگ و زندگی را رقم بزنند. از طرفی ایمنی مانند چتر، کل جامعه را فرا می گیرد که این به فرهنگ عمومی جامعه مربوط می شود. هرجا فرهنگ سازی شود می توان به جامعه ایمن در آینده امیدوارتر شد. شهروندان باید کارهای خود را با در نظر گرفتن تمام جوانب ایمنی آن انجام دهد، چراکه بازتاب و سود این کار به خود شخص برمی گردد. برخی فکر می کنند کارهایی که برای رعایت و فراگیری اصول ایمنی انجام می شود هزینه است در حالی که هزینه کردن برای ایمنی نوعی سرمایه گذاری است[۶].

ایستگاه های آتش نشانی

یکی از مهمترین خدمات عمومی در سطح شهر ها، خدمات امداد رسانی نظیر اورژانس و آتش نشانی می باشد. ایستگاه های آتش نشانی به عنوان مکان های استقرار در انتظار خودروهای آتش نشانی و امداد از جمله مراکز مهم و حیاتی خدمات رسانی در شهر ها هستند.که نقش مهمی در تامین ایمنی و آسایش شهروندان و توسعه اقتصادی شهرها ایفا می کند. در مکان یا کاربری های ویژه و حیاتی )آتش نشانی(  دسترسی مناسب عامل تعیین کننده است زیرا در سریعترین زمان ممکن خدمات به  شهروندان ارائه می گردد چرا که بهترین و نزدیکترین مسیر بین دو نقطه عرضه و تقاضا خدمات حائز اهمیت است. هر چه

میزان دسترسی ایستگاه آتش نشانی به خطوط ارتباطی بیشتر با ، کارایی این ایستگاه ها نیز بیشتر خواهد بود.همچنین عواملی چون عرض خیابان ها، کیفیت و حجم ترافیک، یک طرفه بودن خیابان ها و غیره در چگونگی محل استقرار ایستگاه ها موثرند[۷].

میزان و تراکم جمعیت از عوامل اصلی موثر در استقرار ایستگاه ها و برنامه ریزی های مربوط است. تحقیقات، تجربه و شواهد نشان می دهد که در مناطقی از شهر که تراکم جمعیتی در سطح بالای قرار دارد، احتمال وقوع حوادث بیش از مناطق با تراکم کم جمعیت است.  بنابراین جمعیت عامل مهمی در چگونگی نحوه استقرار ایستگاه های آتش نشانی است و چون کاهش تلفات انسانی مهمترین اصل در اطفای حریق به شمار می رود، میزان و نحوه جمعیت پراکنده شده در منطقه از اهمیت بسزایی بر خوردار است[۸].

در مکان­یابی ایستگاه آتش نشانی رعایت نکات ذیل حائز اهمیت می باشد[۸]:

• برای مکان یابی می بایست بر اساس حرکت ماشین های آتش نشانی از ایستگاه پیشنهادی به محل وقوع حادثه در اوج بار ترافیکی شبکه شهری مورد بررسی قرار گیرد که برای اینکار باید از فناوری های نوین استفاده شود..
• سیستم ایمنی شهر باید بر کل شهر پوشش کافی و به موقع داشته باشد
• در صورت خلاء و عدم پوشش خدمات در مناطق در حالیکه همپوشانی ایستگاه ها در بعضی مناطق دیگر وجود داشته باشد با موید مکان یابی نادرست ایستگاه های موجود میباشد.
• در احداث ساختمان آتش نشانی از نظر فنی با توجه به آنکه از نظر آیین نامه ۲۸۰۰جزء ساختمانهای با اهمیت زیاد می باشد می بایست در مقابل زلزله کاملا مقاوم طراحی و اجراء گردد. در مواقع حوادث نباید هیچ قسمت ساختمان آسیب ببیند.
• قسمت امدادی ساختمان ایستگاه آتش نشانی باید کاملا مرتبط به آشیانه باشد و قسمت خروجی آشیانه نباید هیچگونه مانعی داشته باشد تا باعث تاخیر حرکت ماشین گردد.
• آدرس یابی: استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی در کارهای خدمات رسانی آتش نشانی با اهمیت می باشد. یافتن محل دقیق حادثه و رسیدن به مقصد زمان زیادی اتلاف می شود که با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی به راحتی می توان محل مورد حادثه را در نقشه موجود نشان داد و مسیر یابی کرد. علاوه بر آن با پیدا کردن کوتاه ترین مسیر در حد اقل زمان ممکن به محل حادثه رسید.
• در مکان یابی، توجه به قسمت های مرکزی شهر، نقاط پر جمعیت، بافت تاریخی و فرسوده شهر، دارای اهمیت می باشد.
• وجود رودخانه و خطوط راه آهن عوامل تاثیر گذار در افزایش زمان می باشد که درطرفین رودخانه و ریل راه آهن پیش بینی ایستگاه ضروری می باشد.

[/auth]