ترمینالهای ترانزیتی پنبه بنادر و چالشهای ایمنی آنها
- شناسه خبر: 19784
- تاریخ و زمان ارسال: 2 آبان 1396 ساعت 17:00
پنبه با سابقه کشت ۷۰۰۰ ساله و تولید سالیانه ۱۳ میلیون عدل در جهان، اهمیت زیادی در تولید کالاهای مختلف دارد و بندر شهید رجایی نیز به علّت موقعیت جغرافیایی منحصر به فرد خود، نقش مهمی در ترانزیت این کالا از کشورهای آسیای میانه (که کشورهای محصور در خشکی محسوب می‌شوند) ایفا می‌کند. هر ساله در حدود ۷۰۰ هزار تن پنبه این کشورها از طریق مرز سرخس و با راه‌آهن به این بندر انتقال یافته، توسط شرکت‌های پورت اپراتوری فعال در این زمینه، دپو و سپس در کانتینرها بارگیری (stuffing) شده و نهایتاً روانه بازارهای بین‌المللی می‌شوند. براساس تحلیل‌های کارشناسی، هر تن کالاهای ترانزیتی درآمدی معادل ۲۰۰ دلار برای کشور به همراه داشته و علاوه بر اشتغال‌زایی، واجد اثرات مثبت اقتصادی دیگر نیز هست. ولی این عملیات با چالش‌ها و حوادث ایمنی نیز همراه است که از جمله آنها می‌توان به حادثه آتش‌سوزی عدل‌های پنبه و واگن‌های ریلی مربوط به آن در تابستان سال ۸۸ در بندر شهید رجایی اشاره کرد. معاون دریایی و بندری و مسئول HSE اداره کل بنادر و دریانوردی استان هرمزگان، در مطلب حاضر به علل و همچنین راهکارهای جلوگیری از این حوادث پرداخته‌اند.
تا سال ۱۹۹۹ سازمان جهانی دریانوردی، پنبه را جزو کالاهای خطرناک (flammable solid) طبقه‌بندی کرده بود، ولی با آزمایش‌های علمی به عمل آمده مشخص گردید چنانچه حداقل تراکم عدل پنبه kg/m3 ۳۶۰ باشد، به علت عدم نفوذ اکسیژن در آن، قدرت اشتعال‌زایی پنبه از بین می‌رود. بنابراین این کالا را از فهرست کالاهای خطرناک خارج کردند.
عمده‌ترین علل حوادث آتش‌سوزی عدل‌های پنبه در واگن قطار (در طی مسیر حمل) و در بنادر به شرح زیر است:
۱- جنس چدنی لنت ترمز چرخ‌های قطار باعث می‌شود در هنگام ترمز، جرقه‌هایی بر روی ریل تولید و اصابت جرقه به عدل‌های پنبۀ داخل واگن (از بین شیارهای مابین الوارهای چوبی کف واگن‌ها) باعث ایجاد حریق در عدل پنبه داخل واگن گردد. در این راستا استفاده راه‌آهن از لنت‌های ترمز با جنس آزبست پیشنهاد شده که به مورد اجراء نیز گذاشته شده است.
[auth]
۲- بسته‌بندی عدل‌های پنبه با مفتول‌های آهنی انجام می‌گیرد که اصطکاک همین مفتول‌های آهنی در حین حرکت قطار با قطعات آهنی به کار برده شده در کف واگن‌ها، باعث ایجاد جرقه و برخورد جرقه‌ها با الوارها و چوب‌های به کار گرفته شده در کف و بدنه واگن‌های قطار، باعث ایجاد حریق می‌گردد. در این خصوص استفاده از سیستم بسته‌بندی نوین به کشورهای تولیدکننده پنبه پیشنهاد شده است.
۳- استفاده از مواد شیمیایی ضدعفونی‌کننده به نام magtoxin (منیزیم فسفات) در واگن‌های حامل عدل‌های پنبه که در کشورهای آسیای میانه به کار گرفته می‌شود، باعث تولید گازی می‌گردد که بروز حریق در صورت وجود گرما و یا رطوبت را به دنبال دارد. در این راستا به کشورهای مذکور پیشنهاد شده از نوع دیگر مواد شیمیایی استفاده کرده و یا در بسته‌بندی‌های خود تغییر ایجاد کنند.
۴- انداختن آتش ته سیگار توسط کارگران و یا رانندگان در سطح محوطه‌های پنبه، در بروز حوادث آتش‌سوزی عدل‌های پنبه در بنادر مؤثر بوده است.
۵- گرمای زیاد فصل تابستان در استان هرمزگان و بندر شهید رجایی نیز گاهی باعث خودسوزی عدل‌های پنبه گردیده که این مورد در حال بررسی بیشتر و شناخت علل ریشه‌ای آن است.
۶- جرقه داخل اگزوز لیفتراک‌های فعال در امر تخلیه و بارگیری عدل‌های پنبه نیز باعث بروز حریق می‌گردد که در این راستا بایستی یا از لیفتراک‌های برقی استفاده کرد و یا در صورت استفاده از لیفتراک‌های دیزلی، اگزوز آنها بایستی مجهز به سیستم Anti spark fire arrester (ضد جرقه) باشد.
۷- چیدمان و انجام عملیات تخلیه و بارگیری سایر کالاها در ترمینالهای پنبه و یا در جوار آنها و در نظر نگرفتن فاصله استاندارد مناسب نیز خطرات بالقوه‌ای را به همراه دارد. در این خصوص ضروری است آیتم‌های مندرج در جدول الزام در نظر گرفتن فواصل استاندارد کالاهای مختلف (segregation table) رعایت گردد. حادثه تلخ آتش‌سوزی ایستگاه خیام نیشابور در سال ۱۳۸۳ که یکی از علل آن، وجود واگن‌های حامل سولفور، کود شیمیایی، بنزین و پنبه در یک قطار بود، فقدان رعایت همین موضوع است.
۸- بازشدن عدل‌های پنبه و از دست رفتن فشردگی (compress) آنها و نفوذ اکسیژن به عدل‌ها در ترمینالهای پنبه، خطر آتش‌سوزی بالقوه زیادی را به وجود می‌آورد. بنابراین توصیه اکید می‌شود، عدل‌های پنبۀ باز شده، از سایر عدل‌ها جداسازی و مجدداً توسط دستگاه packing عدل‌بندی گردد. همچنین به هیچ عنوان رشته‌های پنبه به صورت پراکنده در سطح ترمینالهای پنبه وجود نداشته است.
۹- در بنادر و در محل توقف قطار، عدل‌های پنبه بایستی فاصله ایمن لازم را از واگن‌ها داشته و چیدمان آنها براساس اصول ایمنی و با رعایت نظم انجام شود.
حوادث مربوط به سقوط عدل‌های پنبه
هر عدل پنبه (Bale) وزنی در حدود ۲۶۰ کیلوگرم داشته و چیدمان آنها در ترمینالهای بندری در ابعاد ۶×۱۵×۲۵ عدل انجام می‌گیرد که اصطلاحاً به آن بارخانه گفته می‌شود. در ذیل عمده‌ترین دلایل سقوط آنها و بروز حوادث بر شمرده می‌شود:
۱- معمولاً عدل‌های پنبه بر روی سطح ترمینال قرار داده نمی‌شود، بلکه بر روی پالت بارگذاری می‌گردد. چنانچه پالت‌ها دارای فرسودگی و ابعاد نامناسب باشند، چیدمان عدل‌های پنبه بر روی آنها، ایستا و متعادل نبوده و همین امر در واژگونی عدل‌های پنبه تأثیرگذار است.( لازم به ذکر است استفاده از الوارهای چوبی تراورسی نیز مشکل عدم تعادل پنبه‌ها را به همراه داشته و از نقطه نظر ایمنی توصیه نمی‌گردد).
۲- به کارگیری تعداد ناکافی پالت و وجود فاصله بین آنها که متعاقباً عدل‌های پنبه به نحو صحیح و اصولی بر روی آنها قرار نمی‌گیرد و عدم تعادل و پایداری را به همراه خواهد داشت.
۳- چیدمان عدل‌های پنبه در ارتفاع بیش از حد استاندارد نیز در سقوط آنها تأثیرگذار است. در این خصوص، چیدمان بین پنج الی شش ردیف پیشنهاد می‌شود.
۴- بروز حوادث قهری مانند: زلزله و یا وزش باد و طوفان نیز باعث سقوط عدل‌های پنبه می‌گردد.
۵- چیدمان دستی پالت‌های پنبه توسط کارگران، جان آنها را به خطر می‌اندازد. چرا که هر لحظه احتمال سقوط عدل‌های پنبه وجود دارد و در این خصوص حوادث جانی تلخی در بندر اتفاق افتاده است. در این راستا کلیه شرکت‌های فعال در زمینه عملیات تخلیه و بارگیری عدل‌های پنبه ملزم به انجام این کار توسط لیفتراک بوده و از به کارگیری کارگر در این بخش خطرناک از کار منع شده‌اند.
سایر عوامل مؤثر در بروز حوادث ترمینالهای پنبه:
۱- نبود نور کافی در هنگام عملیات تخلیه و بارگیری عدل‌های پنبه در هنگام شب، در بروز حوادث اثرگذار است.
۲- استفاده از نیروی کارگر آموزش‌ندیده که با مسائل خاص ایمنی ترمینالهای پنبه آشنایی ندارند، باعث بروز حوادث جانی کارگری می‌شود.
۳- استفاده از افراد دارای بیماری مزمن و یا سن بالا در ترمینالهای پنبه باعث می‌شود در هنگام سقوط عدل‌های پنبه، این افراد نتوانند واکنش سریع داشته و دچار حوادث جانی شود. بنابراین استفاده از این قبیل نیروی کار در مکان‌های خطرساز ممنوع است.
۴- در تجزیه و تحلیل حوادث ترمینالهای پنبه گاهی مشاهده می‌گردد، برخی کارگرانی که به مسائل ایمنی اهمیت نداده و به توصیه‌های ایمنی مسئولین مربوطه و حتی سایر همکاران خود بی‌توجه بوده و در سوابق کاری خود، چندین حادثه و یا شبه‌حادثه (near miss) را تجربه کرده‌اند، باعث بروز حوادث ناگوار شده‌اند. بنابراین به مدیران ترمینالهای پنبه اکیداً توصیه می‌گردد از به کارگیری چنین افرادی خودداری نمایند؛ چرا که این افراد علاوه بر به خطر انداختن جان خود، اعتبار شرکت را نیز دچار خدشه می‌سازند.
۵- عدم در نظر گرفتن فاصله مناسب و استاندارد در بین بارخانه‌های پنبه (ردیف‌ها – راهروها و …) باعث عدم امکان دسترسی آتش‌نشانان به کانون حریق و همچنین ناتوانی در دست‌یابی و استفاده از هیدرانت‌های آتش‌نشانی در مواقع آتش‌سوزی می‌گردد.
۶- کپسول‌های آتش‌نشانی مورد استفاده در ترمینالهای پنبه از نوعA ، در مقایسه با کپسول‌های آتش‌نشانی نوع B وC اثرگذاری و کارایی بیشتری دارند.
۷- نظافت کامل ترمینالهای پنبه از اهمیّت اساسی برخوردار است. وجود تراورس‌ها و یا پالت‌های ضایعاتی و فرسوده در برخی از قسمت‌های ترمینالهای پنبه، احتمال بروز حادثه آتش‌سوزی را به وجود می‌آورد.
در پایان متذکر می‌گردد از حادثه آتش‌سوزی ۱۰ هزارتن پنبه در ترمینالهای پنبه بندر شهید رجایی در سال ۱۳۸۲ بایستی درس‌های فراوانی آموخت. متأسفانه در تابستان سال ۱۳۸۸ شاهد بروز حوادث آتش‌سوزی عدل‌های پنبه و واگن‌های ریلی مربوطه بودیم که با هوشیاری و اقدامات سریع آتش‌نشانی بندر از شدت حریق جلوگیری شد، ولی بایستی اقدامات پیشگیرانه در اولویت اساسی قرار گیرد.
منابع:
۱- کمیته راهبری ایمنی، بهداشت و محیط‌زیست مجتمع بندری شهید رجایی
۲- کتابIMDG Code نسخه ۲۰۰۸
۳- Safety & Health in ports – سازمان جهانی کار (ILO)
www.tarabaranmag.ir
سید محمد حکیمی بهزاد الصفی
[/auth]
