علل حریق و حوادث
- شناسه خبر: 19262
- تاریخ و زمان ارسال: 2 مهر 1396 ساعت 17:00
علـت آتش‌سوزی به چهاردسته زیر تقسیم می‌گردد:
۱٫ طبیعی: (به‌وسیله نیروهای طبیعی انجام می‌گردد، مثل صاعقه و رعد وبرق).
۲٫ تصادفی: بدون قصد و نیت قبلی (غیر عمدی).
۳٫ نامشخص: علت نامعین، عدم توانایی در شناسایی علت.
۴٫ آتش افروزی: ایجاد حریق عمدی با قصد و غرض.
با توجه به پیگرد قانونی، فقط ۲ طبقه بندی مطرح می‌باشد:
الف) تصادفی
ب) عمدی
آسیب شناسی و انگیزه‌های آتش‌سوزی عمدی
انگیزه ، نیرویی درونی است که شخص را برای انجام چیزی یا عمل کردن به کاری منتهی می‌سازد و همان دلیل برای تلاش و رفتار عملکردی شخص کافی است، برخی از انگیزه‌های آتش‌سوزی عمدی به شرح زیر است:
• حریق عمدی برای سودجویی
• کلاهبرداری از بیمه
• کلاهبرداری و شیادی برای رفاه و آسایش اجتماعی
• کلاهبرداری تجاری / حذف رقبا
• انتــقام و غرض‌ورزی
• آتش‌سوزی و تخریب توسط بچه‌ها
• جنون و افـسردگی روانی
• مخفی‌کردن جرم و جنایت
• تروریسم (ایجاد وحشت)
خصوصیات ذیل درعاملین حریق عمدی رایج می‌باشد:
۱٫ معمولاً سن آنها کمتر از ۲۵ سال است.
۲٫ این افراد در محیطی پر‌آسیب و پر استرس تربیت شده‌اند (مثلاً خانواده پریشان و آشفته.
۳٫ غیبت پدر از خانه.
۴٫ مادر زورگو (سلطه گر).
۵٫ عقب ماندگی درسی و کلاسی.
۶٫ اضطراب روحی، هیجانی، عاطفی.
۷٫ ضریب هوشی پائین‌تر از حد نرمال.
۸٫ ناسازگاری اجتماعی و جنسی.
۹٫ ازدواج نکرده (مجرد).
۱۰٫ روانشناسی آنان نامناسب و بدون حمایت (نامستمر) بوده است.
۱۱٫ ترسویی (بزدلی).۳
دلایل تصادفی بودن حریق که باید حذف شود و کارشناس پی‌جوی حریق به آنها توجه نماید:
– خرابی یا درست کار نکردن وسایل‌برقی {نقص فنی وسیله}
– خرابی لوازم نفتی یا گازی.
– وسایل حرارتی ساختمان.
– نگهداری یا نصب نامناسب وسایل حرارتی که منجر به بروز مشکلات ثانویه شده است.
– شعله‌های باز (شمع‌های روشن، باقی مانده‌های یک آتش‌سوزی)، یا جرقه‌ها (الکتریسیته ساکن).
– آشپزی که به‌صورت تصادفی حادثه آفرین گردد.
– استفاده نادرست از وسایل یا وجود نقص در وسایل برقی (مثلا در خشک کن‌های لباس، اتوها، سشوارها و غیره).
– کودکان و حیوانات اهلی خانگی که باعث بروز تصادفی آتش‌سوزی میشوند.
– انبارداری نادرست و نامناسب مواد قابل اشتعال.
– آزمایشگاه‌های مخفی و زیر‌زمینی.
– تخریب و یا بازسازی ساختمان (برای مثال هنگام جوشکاری، برشکاری، بخاری‌های خشک کن سیمان وگچ و …)
– صاعقه یا آذرخش (رعد و برق).
– تابش و یا انعکاس نورخورشید.
[auth]
علائم و نشانه‌های آتش‌سوزی عمدی
۱- وجود مواد یا مایعات قابل اشتعال در محل (مواد سریع‌الاشتعال در محل استفاده شده است).
۲- وجود چند کانون یا سرچشمه حریق.
۳- استفاده از وسایل زمان‌سنج و یا متحرک برای ایجاد حریق تأخیری.
۴- ایجاد انفجار در محل (علائم حاکی از وجود انفجار در صحنه).
۵-نشانه‌هایی از ورود اجباری یا زورکی به محل (مثلاً به قسمت‌های قفل یا روی درب توجه شود: آیا جای پا روی درب است و یا شکسته شدن قفل با وسایلی مثل تایلور یا اهرم مشاهده می‌شود که این موارد نشانه ورود زورکی و در نتیجه عمدی بودن حریق است.)
۶- علائم حاکی از برداشتن مواد از محل، قبل از شروع آتش‌سوزی به چشم می‌خورد یا اینکه مواد نو و اصلی با مواد کهنه عوض شده است.
۷- علائم حاکی از دست کاری و انگولک در وسایل گازی، وسایل برقی، اسپرینکلرها وسیستم‌های آبپاش به حریق به چشم می‌خورد.
۸-نشانه‌هایی از به‌وجود آمدن سوراخ و حفره در داخل دیوارها بر اثر فشار و غیره.
۹- ایجاد آتش‌سوزی داخل کمد و قفسه‌های فایل با سرعت اشتعال بالا که از شکل عادی خارج باشد.
۱۰- ارتکاب به جرم یا دیگر جنایات.
مواد تسریع‌کننده و ارتباط آن با شکل‌های سوختگی
مواد تسریع‌کننده آتش‌سوزی، موادی می‌باشند که برای افزایش سرعت آتش‌سوزی در محل استفاده میشوند و گاهی نیز خود مستقیماً ماده اصلی آتش‌سوزی و توسعه آتش می‌باشند. مهم‌ترین مواد تسریع‌کننده که برای این منظور استفاده میشوند شامل مایعاتی مانند بنزین، نفت سفید، روغن تروبانتین و تینر می‌باشد، این مواد گاهی مستقیماً روی مواد قابل اشتعال دیگر (فرش، لباس، موکت، تشک و …) ریخته شده و به آتش کشیده میشوند، اما گاهی افراد آتش‌افروز از این مواد به منظور دستیابی به اهداف خرابکارانه خود استفاده می‌کنند، مثلاً جوی باریکی از آن تا محل اصلی مورد نظر خود کشیده و اقدام به آتش زدن آن در فاصله‌ای دورتر از محل اصلی می‌نمایند. به‌طور کلی وقتی از مایعات تسریع‌کننده آتش در یک محل استفاده می‌شود، از طریق الگوهای سوختگی ایجاد شده، شدت سوختگی و موارد دیگر می‌توان به استفاده از این مایعات سریع‌الاشتعال در محل پی بـرد. هنگامی که مایعات سریع‌الاشتعال روی کف طبقات بتنی‌ریخته و آتش‌زده شود، ممکن است باعث ایجاد ترک‌هایی در بتن گردد و دلیل ایجاد آن این است که حرارت ناشی از سوختن مایعات سریع‌الاشتعال باعث محبوس شدن رطوبت و متعاقب آن تبدیل به بخار شدن در خلال صفحه بتنی می‌شود.
شناسایی مدارک و مستندات
قبل از انجام هرگونه جابه‌جایی یا برداشتن اقلام و مدارک از صحنه حادثه، باید مدارک مهم شناسایی و محل اموال یا نمونه‌ها به طور دقیق ثبت و در نقشه ترسیم گردد. معمولاً برداشتن حداقل دو نمونه از یک مورد مشکوک درمحل بررسی، برای انجام آزمایش کافی به نظر می‌رسد. ثبت دقیق اموال محل یا مدارک مهم شناسایی شده در دفترچه و ترسیم موقعیت دقیق آنها بر روی نقشه، از ایجاد آشفتگی و گیج شدن در مورد اقلام صحنه جلوگیری می‌نماید. هنگامی‌که کارشناس علتیاب در صحنه حریق حضور می‌یابد، باید از موقعیت سایت و اقلام حائز اهمیت عکس گرفته و ظروف نمونه‌های انتخاب شده را برچسب‌گذاری نموده و جهت بررسی بیشتر به آزمایشگاه بفرستد. لازم است تمام موارد در دفترچه یادداشت یا در کامپیوتر و لپ‌تاپ ثبت شده، سپس نمونه‌ها از محل انتقال یابند. چنانچه ثبت و توصیف حادثه، ترسیم نقشه محل، عکس‌برداری از صحنه و محافظت از مدارک و نمونه‌ها به طور صحیح انجام شود، کارشناس علتیاب بدون گیج‌شدن می‌تواند از بررسی‌های خود نتیجه‌گیری صحیح نماید. هنگامی‌که کار بررسی از صحنه حریق بیشتر از یک روز طول می‌کشد، لازم است تا محافظت از صحنه جهت جلوگیری از بروز هرگونه تغییر در وضعیت محل و جلوگیری از سرقت اموال انجام گردد.
اطلاعات لازم روی برچسب مدارک یا ظروف نمونه‌ها
– تاریخ و زمـان
– محل کشف نمونه و فواصل در صورت لزوم
– جزئیات مهم مربوط به نمونه و ملاحظات با اهمیت
نکته : قبل از برداشتن هر مدرک یا نمونه مهم عکس گرفته و پس از برداشتن نیز در صورت لزوم از محل نمونه عکس گرفته شود. از نکات مهم در امر بررسی علل حریق و حوادث، کسب مجوز از مراجع قانونی در موارد مهم می‌باشد. تا کارشناس بتواند با مجوز رسمی کارشناسی لازم را انجام داده و مدارک و مستندات را در دادگاه ارائه نماید. گاهی اعطای مجوز بازرسی به کارشناس به صورت تلفنی و متعاقب آن ارسال فکس صورت می‌گیرد. پس از خاتمه بررسی علل حریق و حوادث، به منظور پیشگیری از آلودگی ثانویه مدارک، کارشناس علتیاب باید وسایل و ابزار خود را با الکل یا آب و مایع صابون بشوید همچنین از مهروموم بودن ظروف نمونه‌ها اطمینان حاصل نماید و در هنگام انتقال نمونه‌ها باید ظروف بزرگتر را در پائین و نمونه‌های سبک‌تر را در بالا قرار داده و آنها را کاملاً در خودرو تثبیت سازد و احتمال سرخوردن یا افتادن نمونه‌ها در هنگام انتقال را از بین ببرد، برای حمل اقلام و نمونه‌ها لازم است خودروی ون یا وانتی مناسب در اختیار کارشناس قرار گیرد تا حمل نمونه ها به صورت ایمن انجام گردد. یکی از نکات مهمی که کارشناس علت در صحنه حریق باید به آن توجه نماید این است که اغلب آتش‌افروزان برای ایجاد حریق عمدی از کوکتل مولوتف استفاده می‌کنند بنابراین کارشناس علتیاب باید نسبت به این امر آگاه بوده و به مواردی مانند گردن بطری کوکتل‌مولوتف و موارد مهم دیگر در محل حریق توجه نماید.
بررسی و تجزیه تحلیل آزمایشگاهی
پس از تحویل اقلام و نمونه‌ها به آزمایشگاه باید تمام اطلاعات در دفترچه‌ای مستندسازی و یادداشت شوند و لازم است در کامپیوتر یا لپ‌تاپ، فایلی هم برای آنها اختصاص داده شود تا در بررسی‌های آینده، کارشناسان بتوانند سریع‌تر به منابع دسترسی یابند. اطلاعاتی که باید در کامپیوتر یا دفترچه ثبت میشوند باید دقیقاً همان اطلاعات روی برچسب یا اتیکت باشد. حفظ و حراست از نمونه‌ها امری ضروری است، برای مثال اگر یک کارشناس علتیاب بر روی برچسب یک مدرک یا نمونه این جمله را نوشته باشد «قسمت‌هایی از فتیله چراغ و آشغال‌های سوخته شده» دقیقاً همین کلمات و توصیف کارشناس باید واژه به واژه روی دفترچه اموال نیز نوشته شود، شماره برچسب و نکات دیگر مربوط به نمونه هم باید یادداشت گردد. فراهم نمودن تمام اطلاعات مربوطه در داخل کتابچه یا دفترچه باعث افزایش سرعت در بازیابی و مرور مدارک موجود می‌شود. بعضی از نمایندگی یا موسسات، دارای دفترچه‌های دیگری می‌باشند که در آن اطلاعات اضافی آورده شده است مثلاً در دفترچه ثبت انبار آمده که این مواد توسط چه کسی آزمایش شده، با چه وسیله‌ای حمل شده و چگونه و درکجا معدوم شده است و یا محل کشف اموال کجاست، شخص یابنده اقلام و آورنده کیست یا شخصی که مجدداً اقلام و اموال را تحویل گرفته کیست و …
امکان دارد بررسی تمام اقلام و نمونه‌ها در آزمایشگاه مدتی طول کشد بنابراین علت حادثه منوط به تکمیل بررسی آزمایشگاهی و نتیجه‌گیری نهایی کارشناس می‌باشد و در این کار هیچ‌‌گونه عجله یا شتابی که باعث از بین رفتن دقت و بروز خطا گردد، جایز نمی‌باشد. برای مثال بررسی یک ترموستات برای اینکه مشخص شود آیا درست کار می‌کرده یا نه، بررسی لوازم برقی، بررسی نمونه‌ها یا وسایل جمع‌آوری شده دیگر برای تعیین نقش آنها در آتش‌سوزی، ممکن است کلید معمای آتش‌سوزی بوده و فرضیه کارشناس علتیاب در مورد علت آتش‌سوزی را بازگو نماید نکته مهم: زمانی‌که نمونه‌ها به آزمایشگاه رسیدند، پس از پهن کردن بسته‌ها و قوطی نمونه‌ها بر روی زمین، لازم است تا از آنها عکس و فیلم گرفته شود و در هر مرحله از فرآیند آزمایش و بررسی، ثبت و ضبط موارد انجام گردد. گاهی ممکن است بررسی بعضی از نمونه‌ها ماه‌ها یا سال‌ها طول کشد و شاید سوال شود که چگونه اقلام و نمونه‌ها حمل یا تحت بررسی و نظارت قرار می‌گیرند بنابراین فرآیند ضبط روی نوار ویدیوئی و عکس گرفتن می‌تواند عدم تخریب و انهدام نمونه‌ها را اثبات کند، همچنین پس از مدت‌ها باعث ایجاد ذهنیتی تازه به کارشناس علتیاب گردد. نکته دیگر این که چنانچه چند بررسی بر روی نمونه در حال اجرا باشد، می‌توان از یک نوار ویدیوئی برای ضبط و ثبت بررسی‌های متفاوت استفاده نمود. لازم است تاریخ، زمان مربوط به بررسی انجام شده بر روی نوار ویدیوئی ثبت گردد، همچنین ثبت تاریخ و زمان بر روی عکس‌های گرفته شده نیز ضروری است شدت آتش‌سوزی در صحنه حریق از نکات مهم دیگری است که یک کارشناس علتیاب باید به آن توجه نمود و خسارت‌های وارده به ساختار ساختمان را مورد بررسی قرار دهد.
انجام آزمایش‌های سالم و غیر مخرب
آزمایشاتی که بر روی مدارک و نمونه انجام می‌شود باید سالم و غیر مخرب باشد و از روش مناسب در این زمینه بایستی استفاده گردد، مگر اینکه مجوز رسمی از سوی مراجع رسمی در مورد انجام آزمایش مخرب روی نمونه‌ها وجود داشته باشد. از روش‌های آزمایش غیر مخرب به گرفتن عکس گرافیکی از نمونه، آزمایش فراصوتی (ماوراء صوتی)، آزمایش مغناطیسی ذرات، آزمایش رنگ زدن منافذ و … می‌توان اشاره نمود. اصطلاح «تسریع کننده» به طور متناوب در بررسی علل حریق‌های عمدی استفاده می‌شود و مربوط به هر نوع عامل یا ماده‌ای است که به صورت جامد، مایع و گاز برای اشتغال و تسریع در شعله‌وری و گسترش آتش‌سوزی مورد استفاده قرار می‌گیرد. اکثر مواد تسریع کننده آتش‌سوزی در هنگام تجزیه و تحلیل آزمایشگاهی قابل شناسایی بوده و نوع ماده هیدروکربن تقطیر شده مثل مواد نفتی یا هیدروکربن غیر تقطیری مثل الکل‌ها یا تروبانتین‌ها مشخص میشوند. توجه نمائید که در صورت استفاده از مواد سریع‌الاشتعال نفتی در هر آتش‌سوزی، بخارات فرار مواد نفتی در اقلام و اجناس صحنه آتش‌سوزی (مانند فرش، چوب و محتویات ساختمان و …) جذب شده و به وسیله تجزیه و تحلیل آزمایشگاهی، نوع ماده تسریع‌کننده مشخص خواهد شد. روش‌های مختلفی برای شناسائی و جداسازی مواد تسریع‌کننده از ضایعات یا بقایای حریق وجود دارد به طور مثال: سرد یا گرم‌کردن فضای بالایی ظرف نمونه – استفاده از یک حلال مثل دی‌سولفید‌کربن یا کلرید‌متیل یا هگزان – سنجش میزان بخارات در زغال – تقطیر بخارات و استفاده از دستگاه کروماتوگراف گازی.
کروماتوگراف دستگاهی برای جداسازی و شناسایی ترکیبات فرار می‌باشد و آنها را بر اساس اجزاء اولیه ماده، فراوانی نسبی محاسبه و پردازش می‌نماید تا به صورت نموداری نشان دهد که بیانگر آنالیز مایع است.
برای تجزیه مایعات قابل اشتعال دو نوع کاشف وجود دارد:
۱) دتکتور یونیزاسیون شعله‌ای FID
۲) دتکتور نوع طیف سنج جرمی MS .
مناسب‌ترین دستگاه جهت آنالیز مایعات قابل اشتعال، کروماتوگراف گازی از نوع طیف سنج جرمی است، در این دستگاه، ترکیباتی از ستون کروماتوگراف‌گازی به سمت طیف سنج جرمی رفته با پرتو الکترونی مواجه شده، قطعات یونی را تشکیل می‌دهند، نوع یون تشکیل شده با ساختار مولکولی ماده مرتبط است، دستگاه یون‌ها را بر اساس جرم مولکولی و میزان فراوانی یون‌های تولید شده، اندازه‌گیری و ثبت می‌کند. محصولات هیدروکربنی و ترکیبات شیمیایی را می‌توان بر‌اساس نقطه جوش نیز طبقه‌بندی نمود (محصولات سبک، محصولات متوسط که ۳ تا ۴ آلکان را شامل میشوند و محصولات سنگین که نقطه جوش وسیع‌تری از ۵ آلکان یا بیشتر را شامل میشوند، مانند قطران‌های سنگین نفتی مثل قیر، C17پریستان و C18 فیتان و … )، بنزین محصول نفتی پالایش‌شده‌ای است که در ردیف C12 تا C4 با ترکیب آروماتیک شویش می‌شود، بیشتر بنزین را ترکیبات آلیفاتیک تشکیل می‌دهد که دارای ۵ نوسان و پیک مربوط به آلکیل بنزن دارد. حلال‌های آروماتیک فاقد اجزاء آلیفاتیکی مثل بنزین می‌باشند. معمولاً حلال‌های آروماتیک در حشره‌کش‌ها، فرش، پارکت‌های کف‌پوش اتاق و … یافت میشوند.
نتیجه‌گیری:
بررسی علل حریق و حوادث مانند شیمی یا فیزیک روشی علمی است و فرآیند تجزیه و تحلیل علمی را ایجاد می‌کند که بر پایه قانون و فرآیند مهندسی استوار است. کارشناسان بررسی علل حریق و حوادث لازم است تا اطلاعات کافی از رفتار آتش، نحوه توسعه و گسترش حریق، مدیریت صحنه، اصول علمی بررسی علل حریق و حوادث و موارد مرتبط با حرفه خود داشته و آنها را با دقت به کار برده، اجراء نمایند، در ضمن آموزشهای لازم در مباحث موضوعی و نحوه به کار‌گیری آنها به او در انجام بررسی علت اصلی حریق کمک می‌کند.کسانی که در زمینه بررسی علل حوادث فعالیت دارند نیاز است از علم روز دنیا، تجهیزات خاص این کار در زمینه‌های مختلف آگاهی داشته و بتواند به طور صحیح و علمی نتایج حاصله خود را مطابقت دهند. پی‌جویی و بررسی علل حریق مانند چیدن یک پازل است (تصویری که به صورت قطعات پازل در آمده است ) و بایستی تمام جزئیات حادثه را شناخت تا به شکل مناسب و مرتبط بایکدیگر آنها را در کنار هم چید و به نتیجه درست دست یافت .گاهی این امر پیچیده می شود ونیاز به مساعدت متخصصین سازمانهای دیگری است (بخشی از قطعات پازل در اختیار ایشان است )بنابراین نسبت به یاری جستن از متخصصین مورد نیاز باید اقدام نمود و تعامل مستمر باعث بهبود وضعیت بررسی علل حریق و حوادث می گردد .
پیشنهاد می گردد:
۱- آموزشهای مستمر در خصوص بررسی علل حریق و حوادث برای کارشناسان درگیر موضوع در دوره های زمانی معین برنامه ریزی و اجرا گردد .
۲- با توجه به گستردگی موضوع علت یابی حوادث لازم است تا تعامل و همکاری بین کارشناسان پی جویی حریق در تمام سازمان آتش نشانی ایجاد گردد .
۳- آشنائی کارشناسان علت یاب با وسایل کاربردی و لازم در انجام بررسی علمی حریق و نیز آگاهی از پتانسیل تجهیزاتی دیگر سازمانها در این امر .
۴- تعامل و همکاری در بین کارشناسان علل حریق و حوادث ارگانهای مختلف که با موضوع درگیر می باشند (پلیس ،آتش نشانی ، بیمه، شرکتهای خودرو سازی و…) بایستی ایجاد گردد که این امر نقطه عطفی در رشد و شکوفایی علمی کارشناسان خواهد داشت .
منابع فارسی
• حسیـن زاده، قربان ؛ هاشـمی ، مهدی (۱۳۸۹ – ۱۳۸۶) بررسی علل حریق بر اساس منابع درسی کالج مورتون انگلستان .
• رزمیان فر، پرویز(۱۳۷۹) مبانی حریق- انتشارات سازمان شهرداریها .
• جزوات و مواد درسی مورد مطالعه نویسندگان مقاله ،در کشورانگلیس بر اساس دوره های طی شده در کالج مورتون انگلستان ( ۲۰۰۸ میلادی)
• حسیـن زاده، قربان ؛ هاشـمی ، مهدی (۱۳۹۱) حریق عمدی ، اصول بررسی علل حریق و حوادث – انتشارات خسروی .
منابع لاتین
• NationalFire Protection Association 921( NFPA 921 ), Basic Fire Science. .
• Bates,E.B.,Elements of Fire and Arson Investigation , David , Philadelphia , 1975 (rev 1977) .
• National Fire and Explosion protection Association , Fire and Explosion investigation , Boston , 1992
• Kirk′s Fire Investigation –john D.DeHaan,Ph.D.
• NFPA921 (Guid for fire and explosion investigation 2007 ).
[/auth]
