آب و ﻣﻨﺎﻗﺸﺎت منطقه ای و بین المللی

 آب و ﻣﻨﺎﻗﺸﺎت منطقه ای و بین المللی

۱۰ هزار  ﻓﺮد ﺑﺎﯾﺪ  ﺑﺮاﺳﺎس آﻣﺎرﻫﺎی ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ، ﺑﺮای آﻧﮑﻪ ﯾﮏ ﮐﺸﻮر از ﻧﻈﺮ ﻣﻘﺪار آب ﺑﺎ ﻣﺸﮑﻠﯽ ﻣﻮاﺟﻪ ﻧﮕﺮدد، ﺳﻬﻢ آب ﺳﺎﻟﯿﺎﻧﻪ ﻫﺮمترمکعب باشد؛ در عمل میانگین سهم هرنفر از جمعیت حدودا ۶ میلیاردی دنیا بطور متوسط ۷۶۰۰ مترمکعب در سال است.

ﺑﺮاﺳﺎس ﺑﺮآوردﻫﺎی اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﻫﺮ ﮐﺸﻮری ﮐﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ آب ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس آن ﮐﻤﺘﺮ از۱۷۰۰ مترمکعب در ﺳﺎل ﺑﺮای ﻫﺮ ﻧﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ، آن ﮐﺸﻮر در وﺿﻌﯿﺖ ﮐﻤﺒﻮدبسر می برد. ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﺎﺧﺺ، ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ در ﺳﺎل ۱۹۹۰ﻣﯿﻼدی وﺿﻌﯿﺖ آبﻫﺎی ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﺟﻬﺎن را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار داده و از ﻣﯿﺎن ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﻣﻮﺟﻮد تعداد۲۸ کشور  در ﮐﻞ ﺑﺎ ﺟﻤﻌﯿﺘﯽ ﺑﺮاﺑﺮ ۳۳۵ ﻧﻔﺮ ﺑﺎ ﻓﺸﺎر ﻧﺎﺷﯽ از ﮐﻤﺒﻮد آب ﯾﺎ ﮐﻤﯿﺎﺑﯽ آب ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﻮدﻧﺪ.

اﻣﺮوزه ﺗﻨﺶ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺷﯿﺮﯾﻦ ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻬﺎن ﮐﻪ در ﺗﻤﺎم ﻣﻨﺎﻃﻖ دﻧﯿﺎ ﺑﺮوز ﮐﺮده اﺳﺖ، اﺷﮑﺎل ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ دارد ﮐﻪ از اﯾﺠﺎد ﺗﻀﺎد ﻣﯿﺎن آب ﺑﺮان  ﺷﻬﺮی و ﮐﺸﺎورزی در ﻏﺮب اﯾﺎﻟﺖ ﻣﺘﺤﺪه ﺗﺎ ﺟﻨﮓ ﺗﻤﺎم ﻋﯿﺎر در ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس را در ﺑﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮد اﻣﺎ ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺣﻖ آب درﺣﻮزه رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎ و درﯾﺎﭼﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﮐﺸﻮر ﻣﺸﺘﺮﮐﻨﺪ ﯾﺎ آب آﺑﺨﺎﻧﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻓﺮاﺗﺮ از ﻣﺮزﻫﺎی ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﯽ روﻧﺪ، ﻣﺸﮑﻞ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ آب را ﺑﺎز ﻫﻢ ﭘﯿﭽﯿﺪه ﺗﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ. ﺣﻮزه رود ﻧﯿﻞ، رودﺧﺎﻧﻪ اردن، دﺟﻠﻪ و ﻓﺮات، ﺳﻨﺪ، ﮔﻨﮓ، ﺑﺮاﻫﻤﺎﭘﻮﺗﺮا، ﻫﯿﺮﻣﻨﺪ و اروﻧﺪ رود از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ آب در آﻧﻬﺎ اﻣﺮی ﺑﺎﻟﻘﻮه ﺑﻮده ﯾﺎ ﺑﻪ ﻓﻌﻞ درآﻣ ﺪه اﺳﺖ. ﻣﯿﺰان واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﺟﺮﯾﺎنﻫﺎی ﺳﻄﺤﯽ ورودی از آن ﺳﻮی ﻣﺮزﻫﺎ، ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از ﺷﺎﺧﺺﻫﺎی آﺳﯿﺐﭘﺬﯾﺮی ﯾﮏ ﮐﺸﻮر در ﻗﺒﺎل ﮐﻤﺒﻮد آب است. همچنین بعلت وجود بیش از۲۰۰  ﺣﻮزه آﺑﺮﯾﺰ ﻣﺸﺘﺮک ﺑﯿﻦ دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﮐﺸﻮر و آﺑﺨﻮانﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ از مرزهای ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻓﺮاﺗﺮ ﻣﯽروﻧﺪ، زﻣﯿﻨﻪ ﺑﺮای اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻨﺶﻫﺎی ﻣﻨﻄﻘﻪای ﺑﺮ ﺳﺮ ﻧﺤﻮه اﺳﺘﻔﺎده از آبﻫﺎی ﻣﺸﺘﺮک ﺑﻪ وﯾﮋه در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺧﺸﮏ و ﻧﯿﻤﻪ ﺧﺸﮏ ﮐﻪ از ﻫﻢ اﮐﻨﻮن ﺑﺎ ﮐﻤﺒﻮد آب ﻣﻮاﺟﻬﻨﺪ، ﺑﯿﺶ از ﭘﯿﺶ ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ. حداقل ۱۰ رودﺧﺎﻧﻪ از ﺷﺶ ﮐﺸﻮر ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽﮔﺬرد؛ در ﺟﺎﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ آبﻫﺎ، ﻣﺮزﻫﺎی ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺳﺎزﻧﺪ، ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﮑﻞ اراﺿﯽ در ﻧﺘﯿﺠﻪ   ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ و رﺳﻮب ﮔﺬاری ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ اﺳﺒﺎب ﻣﻨﺎزﻋﻪ را ﻓﺮاﻫﻢ آورد؛ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﻧﺘﻘﺎل آب از  ﺣﻮزه ﯾﮏ رودﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺣﻮزه ﻫﺎی دﯾﮕﺮ، در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﻮﮐﻮل ﺑﻪ ﻋﺒﻮر از ﻣﺮزﻫﺎی ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺎﺷﺪ، ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ ﻃﺮز ﺑﺎزدارﻧﺪهای ﮔﺮان ﺗﻤﺎم ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ . ﺗﺎ اﻣﺮوز ﺑﯿﺶ از ۳۰۰ﭘﯿﻤﺎن ﺑﯿﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﺟﻬﺎن ﺑﺮای ﺣﻞ ﻣﺴﺎﯾﻞ ﻣﻮردی ﻣﺨﺘﺺ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﻣﻨﻌﻘﺪ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﺟﻤﻌﯿﺖ و ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪن ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﻪ ﻣﺮز ﻧﻬﺎﯾﯽ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺗﺠﺪﯾﺪﺷﻮﻧﺪه، آب ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻋﺎﻣﻞ ﺷﻌﻠﻪور ﺷﺪن آﺗﺶ درﮔﯿﺮیﻫﺎ در ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ ﮔﺮدد ﮐﻪ در آﻧﻬﺎ رﻗﺎﺑﺖﻫﺎی ﻗﻮﻣﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ، ﺳﺎﺑﻘﻪای دﯾﺮﯾﻨﻪ دارد. در واﻗﻊ، ﭘﺎرهای از ﺗﺤﻠﯿﻞﮔﺮان ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ در ﻋﺮض ﯾﮏ دﻫﻪ آﯾﻨﺪه، آب ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﮐﺎﻻی ﮐﻤﯿﺎب و ﮔﺮان ﻗﯿﻤﺖ ﺑﻪ ﺟﺎی ﻧﻔﺖ در ﮐﺎﻧﻮن روﯾﺎروﯾﯽﻫﺎ و آﺷﺘﯽﻫﺎ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪگرفت.

 

 

ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز ﺑﺤﺮان آب در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎورﻣﯿﺎنه

 

در دﻫﻪﻫﺎی اﺧﯿﺮ ﮐﻤﺒﻮد آب ﺷﯿﺮﯾﻦ ﯾﮑﯽ از رﯾﺸﻪﻫﺎی اﺻﻠﯽ روﯾﺎروﯾﯽ در ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و آﺳﯿﺎی ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ، ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﭘﺎرهای از ﮐﺸﻮرﻫﺎی اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ روﯾﺎروﯾﯽ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪاﻧﺪ. ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﻘﺎﻣﺎت ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﺣﺎﺿﺮ در اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﻌﺪی در ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﻧﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺳﯿﺎﺳﺖ، ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ آب رخ ﺧﻮاﻫﺪ داد.

ﭼﻨﺪ اﯾﺪه درﺑﺎره ﺑﺤﺮان آب ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﻣﻨﺎﺑﻊ درﮔﯿﺮی در ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً روی ﭼﻬﺎر رودﺧﺎﻧﻪ اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ (دﺟﻠﻪ و ﻓﺮات، ﻧﯿﻞ و رود اردن) ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ اﺳﺖ. اﻣﺎ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺸﮏ آﺳﯿﺎی ﻣﺮﮐﺰی ﻧﯿﺰ آبﻫﺎی ﻣﺸﺘﺮک ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺠﺮای روﯾﺎروﯾﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﺗﺎزه اﺳﺘﻘﻼل ﯾﺎﻓﺘﻪ اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و اﺑﻌﺎد ﺑﺤﺮان را در ﺳﺮزﻣﯿﻦﻫﺎی ﻣﺎوراء ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻤﺎﻟﯽ ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس ﮔﺴﺘﺮش دﻫﺪ. .ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس ﻧﯿﺰ ﮐﻪ ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه ذﺧﺎﯾﺮ ﻧﻔﺖ ﺟﻬﺎن را در ﺧﻮد دارد، از اﯾﻦ ﺑﺤﺮان ﻣﺴﺘﺜﻨﯽ ﻧﯿﺴﺖ .اﻏﻠﺐ ﮐﺸﻮرﻫﺎی اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ دارای ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺳﻄﺤﯽ و زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ ﻣﺸﺘﺮک ﺑﻮده و ﺑﻬﺮهﺑﺮداری از آنﻫﺎ ﻫﻤﻮاره ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ را در ﻣﯿﺎن آن ﻫﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد آورده اﺳﺖ.ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﻧﻔﺖ ﺧﯿﺰ ﻋﺮﺑﯽ نظیر کویت ، قطر ، عربستان و امارات متحده عربی جزو ۵ کشور از ۹ کشوری هستند که در ﺳﻄﺢ دﻧﯿﺎ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺳﺮاﻧﻪ را در اﺧﺘﯿﺎر دارﻧﺪ. در اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﺗﻤﺎم آﺑﺨﺎﻧﻪﻫﺎی زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ ﻣﻮرد ﺑﻬﺮهﺑﺮداری ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺟﺪﯾﺪی ﺑﺮای رﻓﻊ ﻧﯿﺎزﻫﺎی آﺗﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد.

ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ، ﻣﻨﺎﺑﻊ آب زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ در آﺳﯿﺎ، و ﺑﻪ وﯾﮋه در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ در وﺿﻌﯿﺖ ﺑﺤﺮاﻧﯽ اﺳﺖ دﻟﯿﻞ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﺮداﺷﺖ ﺑﯿﺶ از اﻧﺪازه آب زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ، ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻧﺮخ ﻃﺒﯿﻌﯽ آن، ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺖ ﭘﯿﻮﺳﺘﮥ ﺳﻄﺢ آب زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ ﻣﯽﺷﻮد و همچنین تخریب کیفیت آب ناشی از ورود آب دریا به سفره های رسوبی ساحلی می باشد.

در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺣﻞ ﻣﺸﮑﻼت ﻧﺎﺷﯽ از ﺑﺤﺮان آب در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و ﺑﻮﯾﮋه ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﻋﺮﺑﯽ اﯾﻦ منطقه، بطور وسیع از شیرین کردن آب دریا استفاده می شودبطوریکه بیش از ۶۰ درصد از نمکزدایی و ﺷﯿﺮﯾﻦ ﮐﺮدن آب درﯾﺎ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ اﺳﺖ .ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺷﯿﺮﯾﻦ ﮐﺮدن آب در ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﻣﻌﺎدل۳۰ درﺻﺪ ﻇﺮﻓﯿﺖ ﮐﻞ ﺟﻬﺎن اﺳﺖ .ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﮐﻮﯾﺖ و اﻏﻠﺐ  اﻣﯿﺮﻧﺸﯿﻦﻫﺎی ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس، ﺑﺮای ﺗﺄﻣﯿﻦ آب آﺷﺎﻣﯿﺪﻧﯽ ﺧﻮد ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﻪ ﺷﯿﺮﯾﻦ ﮐﺮدن آب درﯾﺎ ﻣﺘﮑﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ .ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﯽﺗﻮان ﺗﺼﻮر ﮐﺮد ﮐﻪ در ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮوز ﻣﻨﺎﻗﺸﺎت ﻣﻨﻄﻘﻪای، اﻣﻨﯿﺖ آب ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺪوش اﻣﻨﯿﺖ ﻧﻈﺎﻣﯽ  ﻣﻄﺮح ﮔﺮدد. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﺸﮑﻞ آب ﺑﺮای ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﻋﺮب ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﻗﻮت ﺧﻮد ﺑﺎﻗﯽ اﺳﺖ و اﺣﺘﻤﺎل ﻧﺰاع ﻣﯿﺎن آﻧﻬﺎ دور از اﻧﺘﻈﺎر ﻧﯿﺴﺖ.

درﺻﺪ از آب ﻣﺼﺮﻓﯽ آن از ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ وارد ﺧﺎک اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﻣﯽﺷﻮد. ۸۰  در ﻣﻮرد ﻋﺮاق ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺣﺪود

ﺑﯿﺶ از۹۰ درصد از ﺟﺮﯾﺎن آب رودﺧﺎﻧﻪ ﻓﺮات ﮐﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﺳﻮرﯾﻪ و ﻋﺮاق را ﻣﺸﺮوب ﻣﯽ ﺳﺎزد و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ  ﺑﺨﺸﯽ از ﺳﺮﺷﺎﺧﻪﻫﺎی رودﺧﺎﻧﻪ دﺟﻠﻪ ﮐﻪ ﻣﻨﺒﻊ اﺻﻠﯽ ﺗﺄﻣﯿﻦ آب ﻋﺮاق اﺳﺖ، از ﮐﺸﻮر ﺗﺮﮐﯿﻪ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮد .اﺣﺪاث ﺳﺪ آﺗﺎﺗﻮرک ﺗﻮﺳﻂ ﺗﺮﮐﯿﻪ و  ﺳﺪ اﻟﺜﻮرهﺗﻮﺳﻂ ﺳﻮرﯾﻪ و ﺳﺎﯾﺮ ﻃﺮحﻫﺎی ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب در اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ، ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ ﺑﺮای ﺑﻬﺮهﺑﺮداران ﭘﺎﯾﯿﻦ دﺳﺖ رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﻓﺮاﻫﻢ آورده اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺨﺸﯽ از ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻣﻨﯿﺖ ﻣﻠﯽ ﻋﺮاق درآﻣﺪه اﺳﺖ.  ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺳﻮرﯾﻪ و ﻋﺮاق ﺧﻮاﻫﺎن ﻫﻤﮑﺎری در زﻣﯿﻨﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻘﺴﯿﻢ آﻧﻬﺎ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ اﺣﺘﯿﺎﺟﺎﺗﺸﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ، اﻣﺎ ﺗﺎﮐﻨﻮن ﻫﯿﭻ ﻧﻤﻮﻧﻪای در ﺟﻬﺎن وﺟﻮد ﻧﺪارد ﮐﻪ در آن ﺑﺮای ﻫﻤﮑﺎری در زﻣﯿﻨﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ آﺑﯽ ﮐﻪ از ﻣﺮزﻫﺎ ﻣﯽﮔﺬرد، ﻗﯿﻮدی ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻘﺪاری ﮐﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ از ﮐﺸﻮرﻫﺎی ذی رﺑﻂ ﺑﺮ ﺳﻬﻢ روزاﻧﻪ آن ﺗﺼﻤﯿﻢ ﻣﯽﮔﯿﺮد، ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ .از اﯾﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ، ﺑﺮاﺳﺎس ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ آبﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ﻣﺮزﻫﺎ ﻣﯽﮔﺬرد، ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﻧﻤﯽﺗﻮان در آﻧﻬﺎ ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻪ ﺷﺮاﮐﺖ ﺷﺪ.

ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﺑﺎ اﻋﻼم اﯾﻦ ﮐﻪ ﺳﺮاﻧﻪ آب در ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﺗﺎ ﺳﺎل ۲۰۲۵ ﺑﻪ ﻧﺼﻒ ﮐﺎﻫﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﯾﺎﻓﺖ. ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺮوز ﮐﺸﻤﮑﺶ ﻫﺎی ﺳﯿﺎﺳﯽ و درﮔﯿﺮی ﻫﺎی ﻧﻈﺎﻣﯽ در اﺛﺮ ﺑﺮوز ﺑﺤﺮان آب در اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻫﺸﺪار دادﻧﺪ. ﺑﻪ ﮔﺰارش اﯾﻦ ﺳﺎزﻣﺎن سرانه آب در این منطقه ۱۲۰۰ مترمکعب در ﺳﺎل اﺳﺖ و اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺮاﻧﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ آب ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ۷ ﻫﺰار ﻣﺘﺮ ﻣﮑﻌﺐ در ﺳﺎل ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ . ﺳﺮاﻧﻪ آب در اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺗﺎ ﺳﺎل ۲۰۲۵ به ۵۰۰ مترمکعب در سال کاهش خواهد یافت.

ﺷﻤﺎر ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﮐﻤﯿﺎﺑﯽ آب ﻣﻮاﺟﻪاﻧﺪ از۳ ﮐﺸﻮر ﺑﺤﺮﯾﻦ، اردن و ﮐﻮﯾﺖ در ﺳﺎل۱۹۹۵ با اﻓﺰوده ﺷﺪن اﻟﺠﺰاﯾﺮ، ﻗﻄﺮ، ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدی، ﺳﻮﻣﺎﻟﯽ، ﺗﻮﻧﺲ، اﻣﺎرات، ﯾﻤﻦ و ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ اﺷﻐﺎﻟﯽ ﺑﻪ ۱۱ کشور در سال ۱۹۹۰ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ و اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯽرود ۷ کشور دﯾﮕﺮ ﺷﺎﻣﻞ اﯾﺮان، ﻣﺼﺮ، ﻟﯿﺒﯽ، ﻣﺮاﮐﺶ، ﻋﻤﺎن، ﺳﻮرﯾﻪ و اﺗﯿﻮﭘﯽ درسال ۲۰۲۵ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻓﻬﺮﺳﺖ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﻮﻧﺪ.

آﻣﺎر ﻣﺰﺑﻮر ﺷﮑﻨﻨﺪﮔﯽ وﺿﻌﯿﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب و اﺣﺘﻤﺎل اﻣﻨﯿﺘﯽ ﺷﺪن آن را ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ. ﺷﺎﯾﺪ ﺑﯽدﻟﯿﻞ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ رواﺑﻂ وﺧﯿﻢ و ﻣﺸﮑﻞدار اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﺎ ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﯽ ﻫﺎ و ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﺎﻧﺶ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻣﺸﮑﻼت آب ﺗﯿﺮهﺗﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ.

اﻟﮕﻮی ﻋﻤﻠﯽ ﮐﺸﻤﮑﺶ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ

ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺑﺤﺮان آب در ﻣﻨﻄﻘﻪ آﺳﯿﺎی ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﯽ، ﭼﻬﺎر ﻃﺮف اﺻﻠﯽ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از : ﻃﺮف اﯾﺮاﻧﯽ؛  ﻃﺮف ﻋﺮﺑﯽ؛ﻃﺮف ﺗﺮک و ﻃﺮف اﺳﺮاﺋﯿﻠﯽ.

در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ از ﻣﯿﺎن اﯾﻦ ﭼﻬﺎر ﻃﺮف، دو ﻃﺮف ﺗﺮﮐﯿﻪ و اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﻓﻌﺎل و ﺗﻮاﻧﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ، اﯾﻦ دو دارای ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و ﻃﺮحﻫﺎی روﺷﻨﯽ     ﺑﺮای ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﯽ در ﺳﻄﺢ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻮده و ﺳﺮﮔﺮم اﺟﺮای آن ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ.

ﻃﺮف اﯾﺮاﻧﯽ، طرح ﻫﺎی ﻣﻨﻄﻘﻪای روﺷﻨﯽ در زﻣﯿﻨﻪ آب ﻧﺪارد؛ ﻫـﺮ ﭼﻨـﺪ ﮐـﻪ در داﺧـﻞ ﮐﺸـﻮر ﺑـﻪ ﻣﻮﻓﻘﯿـﺖ ﻫـﺎی  ﭼﺸﻤﮕﯿﺮی ﻧﺎﺋﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ .ﻃﺮف ﻋﺮﺑﯽ ﮐﻪ در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺧﻮد از ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻃﺮف ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣـﯽ ﺷـﻮد، در ﻣﻮﺿـﻊ ﺿـﻌﯿﻒ و  ﻏﯿﺮ ﻓﻌﺎﻟﯽ ﻗﺮار دارد و ﻣﺠﺮی ﻃﺮحﻫﺎی دﯾﮕﺮان اﺳﺖ.

آب ﻣﺤﻮر راﻫﺒﺮدﻫﺎی ﺗﻮﺳﻌﻪ در ﺗﺮﮐﯿﻪ ﻧﯿـﺰ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ. این کشور در صدد است تا رشدی را که در سده های گذشته از طریق حرکت صحیح در راه ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺷﺪن و ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺨﺶ ﮐﺸﺎورزی آﻏﺎز ﻧﻤﻮده اﺳـﺖ، اداﻣـﻪ دﻫـﺪ و ﺑـﺮ آن ﺑﯿﻔﺰاﯾـد. در اﯾـﻦ ﺑـﯿﻦ، در   رﻫﯿﺎﻓﺖﻫﺎی ﺗﺮﮐﯿﻪ ﺑﺮای ﺗﺤﻘﻖ اﯾﻦ ﻫﺪف، آب ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﻨﮓ زﯾﺮﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣـﯽ رود. ﻃـﺮح ﻋﻤـﺮان آﻧـﺎﺗﻮﻟﯽ ﺟﻨـﻮب     ﺷﺮﻗﯽ ﺗﺮﮐﯿﻪ از ﻫﻢ اﮐﻨﻮن ﻧﮕﺮاﻧﯽ ﺳﻮرﯾﻪ و ﻋﺮاق را از ﺑﺎﺑﺖ ﮐﺎﻫﺶ آﺗﯽ آب ﻻزم  ﺑﺮای ﺗﺤﻘـﻖ ﻃـﺮح  ﻫـﺎی ﮐﺸـﺎورزی و   ﺻﻨﻌﺘﯽ آﯾﻨﺪهﺷﺎن ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ اﺳﺖ. ﯾﮑﯽ از اﺻﻠﯽﺗﺮﯾﻦ ﻋﻠﺖﻫـﺎی ﻧﮕﺮاﻧـﯽ ﺳـﻮرﯾﻪ و ﻋـﺮاق اﯾـﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺗﺴـﻠﻂ ﺑـﺮ رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎی دﺟﻠﻪ و ﻓﺮات ﺑﺎ داﺷﺘﻦ ﻧﻘﺸﯽ ژﺋﻮاﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ، ﺗﺮﮐﯿﻪ را ﻗﺎدر ﺧﻮاﻫﺪ ﺳﺎﺧﺖ ﺗﺎ ﺣﺪود زﯾﺎدی ﻣﻄـﺎﻣﻊ ﺧـﻮد   را ﺑﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﻣﺰﺑﻮر ﺗﺤﻤﯿﻞ ﮐﻨﺪ و در ﺿﻤﻦ ﺑﺎ ﺑﻬﺮهﮔﯿﺮی ﺣﺴﺎب ﺷﺪه از اﯾﻦ ﺷﺒﮑﻪ آبﻫﺎ، ﻧﻘﺶ ﺑﯿﺸﺘﺮی در ﻣﺴـﺎﺋﻞ  ژﺋﻮﭘﻮﻟﺘﯿﮏ دو ﮐﺸﻮر ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ اﯾﻔﺎ ﻧﻤﺎﯾﺪ.

ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺸﮑﻼت و ﻣﻌﻀﻼت ژﺋﻮﭘﻮﻟﺘﯿﮏ ﮐﺸﻮر ﻋﺮاق و وﺿﻌﯿﺖ اﺷﻐﺎل و ﺟﻨﮓ زدﮔﯽ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر، وﺿﻌﯿﺖ ﻓﻮق در آﯾﻨﺪه ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ اﻧﻔﺠﺎر آﻣﯿﺰ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ را ﺑﺎ ﯾﮏ ﺑﺤﺮان ﺑﺰرگ ﻣﻮاﺟﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ .در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن، ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻣﻨﺎزﻋﺎت و اﺧﺘﻼﻓﺎت ﮐﺸﻮر ﻋﺮاق ﺑﺮ ﺳﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ژﺋﻮﭘﻠﺘﯿﮏ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎ ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﻫﻤﺴﺎﯾﻪی ﺧﻮد ﺗﺄﯾﯿﺪی اﺳﺖ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﺪﻋﺎست ، از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ ﮐﺸﻮر ﺗﺮﮐﯿﻪ ﻧﯿﺰ در ﺳﺎلﻫﺎی اﺧﯿﺮ ﻫﻤﻮاره رواﺑﻂ ﻣﺘﺸﻨﺠﯽ ﺑﺎ ﺳﻮرﯾﻪ در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص داﺷﺘﻪ اﺳﺖ. اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﺎرﻫﺎ ﺳﻮرﯾﻪ را ﺑﻪ ﺗﻮﻃﺌﻪﭼﯿﻨﯽ ﺑﺮای ﻣﻨﻔﺠﺮ ساختن ﺳﺪ آﺗﺎﺗﻮرک ﻣﺘﻬﻢ ﮐﺮده اﺳﺖ .

ﺑﻪ ﻫﺮ ﺻﻮرت اﯾﻦ دو ﻣﻮﺿﻮع ﯾﮑﯽ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﭘﺎﯾﺪار ﺗﺸﻨﺞ ﺑﯿﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﺗﺮﮐﯿﻪ، ﻋﺮاق و ﺳﻮرﯾﻪ ﺑﻮده و داﻣﻨﻪ آن در دﻫﻪ ﻫﺎی آﺗﯽ ﺑﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﺳﻔﻼی اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﮐﺸﯿﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ . از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ، ﻣﻘﺎﻣﺎت ارﺷﺪ ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﮐﻮﯾﺖ و ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن از اﯾﻨﮑﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﯿﺎزﺷﺎن ﺗﺤﺖ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ و ﮐﻨﺘﺮل ﺗﺮکﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ، ﻫﻤﻮاره ﻫﺮاس داﺷﺘﻪاﻧﺪ. از ﻫﻤﯿﻦ رو ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ رﻏﻢ ﻧﯿﺎز ﺷﺪﯾﺪ اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻪ آب ﺷﯿﺮﯾﻦ، ﭘﺎره ای از ﻣﻼﺣﻀﺎت ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﮔﺮدﯾﺪه ﮐﻪ آﻧﻬﺎ از ﻃﺮح  ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ ﺻﻠﺢ  ﺗﺮﮐﯿﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﺷﺎﯾﺴﺘﻪای ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﯿﺎورﻧﺪ .ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﮔﺮ ﺗﺮﮐﯿﻪ درﺻﺪد ﺑﺮآﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ آﯾﻨﺪه ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺧﻮد را ﺣﻮل ﻣﺤﻮر آب ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﺳﺎزد، اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺮای ﻃﺮف دﯾﮕﺮ دﻋﻮا ﯾﻌﻨﯽ اﺳﺮاﺋﯿﻞ از ﺣﺪ ﯾﮏ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻓﺮاﺗﺮ رﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﺗﻬﺪﯾﺪی ﺑﺮای ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ آن ﮐﺸﻮر ﻣﺒﺪل ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؛ زﯾﺮا آب ﻫﻤﻮاره از ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻨﯿﺎدی اداﻣﻪ ﻃﺮح ﺻﻬﯿﻮﻧﯿﺴﻢ در ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ ﺑﻮده و ﻫﺴﺖ. ﺑﺎ اﯾﻦ وﺻﻒ، ﭼﺸﻢاﻧﺪاز ﻫﻤﮑﺎری و ﻫﻢﮔﺮاﯾﯽ در ﺑﺨﺶ ﻋﺮﺑﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس و ﻣﺎوراءآن، ﻣﻨﻮط ﺑﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰیﻫﺎی ﺗﺮﮐﯿﻪ و ﻣﺴﺌﻮﻻن آن ﮐﺸﻮر ﺧﻮﻫﺪ ﺑﻮد.

ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ اﮔﺮ ﭼﻪ آﯾﻨﺪه ﺑﺤﺮان در ﮐﻞ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﻋﺮﺑﯽ ﻧﮕﺮان ﮐﻨﻨﺪه اﺳﺖ اﻣﺎ ﺷﺪت و ﺿﻌﻒ آن در ﻫﻤﻪء ﻧﻘﺎط و ﺑﺨﺶﻫﺎ ﯾﮑﺴﺎن ﻧﯿﺴﺖ . ﺿﻤﻨﺎ در ﻫﻤﻪ ﺣﻮزه ﻫﺎ ﻫﻢ ﻋﻠﻞ ﺑﺮوز ﺑﺤﺮان ﯾﮑﯽ ﻧﺒﻮده و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ دورﻧﻤﺎی ﺑﺤﺮان ﻧﯿﺰ در آﻧﻬﺎ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ .ﺑﺤﺮان آب در ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس ﻋﻤﺪﺗﺎ ﻧﺎﺷﯽ از ﮐﻤﺒﻮد ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﯽ اﺳﺖ و در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ وﺟﻮد ﻫﻤﺰﻣﺎن دﻻرﻫﺎی ﻧﻔﺘﯽ، ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﺎن ﭘﺮآب و دﺳﺘﺮﺳﯽ آﺳﺎن ﺑﻪ آب درﯾﺎ ﺟﻬﺖ اﺟﺮای ﭘﺮوژه ﻫﺎی ﺷﯿﺮﯾﻦ ﺳﺎزی آب اﯾﻦ ﺑﺤﺮان ﮐﻨﺘﺮل ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻣﺎداﻣﯽ ﮐﻪ درآﻣﺪ ﻧﻔﺖ ﺑﺎﺷﺪ اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ ﺗﺪاوم ﺧﻮاﻫﺪ ﯾﺎﻓﺖ. در ﺣﻮزه رود ﻧﯿﻞ ﮐﻪ از دﯾﮕﺮ ﺣﻮزه ﻫﺎی ﺑﺎﻟﻘﻮه ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺳﺖ ، وﺟﻮد ﻣﺼﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان آﺧﺮﯾﻦ، ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ و ﻗﻮی ﺗﺮﯾﻦ ﻣﺼﺮف ﮐﻨﻨﺪه آب ﻧﯿﻞ در ﭘﺎﯾﯿﻦ دﺳﺖ رودﺧﺎﻧﻪ، از ﯾﮏ ﺳﻮ و ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻣﺸﮑﻼت ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﺑﺎﻻدﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎﮐﻨﻮن ﻋﻤﻼ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﺳﻬﻢ ﺑﯿﺸﺘﺮی از آب ﻧﯿﻞ ﻧﺸﺪه اﻧﺪ. از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ، ﻣﺎﻧﻊ از ﺑﺮوز ﺗﺨﺎﺻﻤﺎت ﺟﺪی ﻣﯿﺎن ﮐﺸﻮرﻫﺎی اﯾﻦ ﺣﻮزه ﺷﺪه و ﻟﺬا ﻫﻤﻮاره در آن ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه میشود.

ادامه دارد… .