ایمنی نور و روشنایی

روشنایی خوب اساس راحتی ، بهداشت و ایمنی کارکنان و پیشرفت کار است و به افراد امکان می دهد تا کار خود را که با امر بینایی ارتباط دارد با دقت ، سرعت و بدون نیاز به کوشش غیرضروری ببینند و همچنین محیط کار زیبا و راحت به نظر برسد .

بیشتر فعالیتهای زندگی به وسیله علائم بینایی هدایت می شوند و هدف از بینایی خوب ظرفیت تشخیص اشیاء با سطوح بسیار کوچک می باشد. قدرت بینایی در اشخاص متفاوت بوده و بستگی به زمان ، سن و حالت چشم از نظر سلامت دارد . هدف از دید خوب این نیست که بتوان اشیاء را دید، بلکه عمل دیدن باید با حداقل کوشش فکری همراه باشد . لذا فراهم آوردن شرایطی که تحت آن کار راحت و واضح دیده شود در محیط های کاری از اهمیت ویژه ای برخوردار است .

سیستم روشنایی به لحاظ تنوع و دامنه وسیع فعالیت های آن باید باتوجه به نیاز استفاده کننده ، نوع کار چشمی، شرایط ظاهری محیط، محدودیت های مصرف انرژی و جنبه های اقتصادی آن طراحی و اجرا شود. نور نه تنها برای دیدن اشیا و استفاده از آنها و انجام کارها ضروری است بلکه عاملی مهم برای ایجاد یک محیط کار مطبوع و دلپذیر است. تحقیقات نشان داده اگر روشنایی با نوع کاری که باید انجام گیرد متناسب و کافی باشد بر کارآیی افراد می‌افزاید و به تقلیل حوادث کمک می‌کند. اگر حوادث ناشی از خستگی باشد روشنایی متناسب به منزله تدبیری برای پیشگیری از حادثه است.

از محاسن نور کافی و مناسب در محیط کار می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• جلوگیری از احساس خستگی کارکنان
• کاهش اشتباهات
• کاهش تعداد حوادث و سوانح درمحیط‌های کارگاهی
• بهبود روحیه کارکنان
• بهبود کیفیت کار و افزایش بازدهی

اهمیت

روشنایی یکی از پارامترهای محیطی است که در دقت عمل اپراتور و پیشگیری از خطای عامل انسانی ، نقش دارد . به همین دلیل برای کمتر کردن خطای اعمال، از نظر روشنایی یک مقدار حداقل تحت عنوان مقادیر کمینه در حدودهای مجاز شغلی برای تأمین این منظور در نظر گرفته شده است .

هیچ چیز به اندازه نور ناکافی ایمنی کارگران را در معرض خطر قرار نمی دهد . فردی که نمی تواند اطرافش را خوب ببیند، نمی تواند در برابر خطرات از خود حفاظت کند . کمبود روشنایی پایین تر از حدود اعلام شده کمینه، زمینه خطای عامل انسانی و به تبع آن افزایش ضریب حادثه را ممکن می سازد .در استانداردهای مختلف روشنایی برای محیط ها و مشاغل مختلف دو حد برای شدت روشنائی در نظر گرفته شده است یکی حد کمینه است و دیگری حد پیشنهادی ، که حد کمینه این استانداردها مطابق با معیارهای ایمنی است، وحد پیشنهادی این استانداردها مطابق با معیارهای ارگونومی است .

مروری بر تحقیات گذشته

طبق تحقیقاتی که توسط IES انجام گرفت مشاهده گردید هنگامی که میزان روشنایی از ۶۵ به ۱۷۰ لوکس افزایش یافته، ضریب تکرار حادثه به میزان ۲۰ % کاهش پیدا کرده است.روشنایی مناسب در کارگاه ها به منظور انجام کار صحیح و جلوگیری از خستگی و فرسودگی کارگر ضروری است.

براساس تحقیقاتی که در سال ١٩۶٢ انجام گرفت با مقایسه بین حوادث کارگرانی که استعداد بینایی آنها با فرم آماری قابل قبول هماهنگ بوده و حوادث کارگرانی که بینایی آنها با فرم های مذکور همخوانی نداشت به این نتیجه رسیدند که کارگرانی که از لحاظ بینایی با کار وحرفه شان مناسبت دارند، کمتر حادثه می بینند، تا آنهائیکه از سلامت بینایی برخوردار نمی باشند.

در تحقیق دیگری در آمریکا در سال ١٩٩٢ نشان داده شد که هزینه سیستم روشنایی صنعتی نسبت به دیگر هزینه ها  بسیار اندک است. در واقع هزینه تأمین روشنایی مناسب و کافی در محیط کار، برابر با فقط یک درصد از حقوق کارگران می باشد.

براساس مطالعه ای که درسال ١٩٨٣ از سوی انستیتو بهداشت حرفه ای آمریکا به منظور بررسی شرایط روشنایی در صنایع کوچک انجام شد، یک صد کارگاه بصورت تصادفی انتخاب شدند و میزان روشنایی سطح کار هر یک از کارگاه ها توسط فتومتر اندازه گیری شد و از میان کارگاه ها ٢٣ % از روشنایی نسبتًا ضعیف برخوردار بوده و حدود ٢٠ % از آنان دارای روشنایی ضعیف بودند و تفاوتهای قابل توجهی در میزان فراوانی روشنایی در انواع مختلف صنایع و مشاغل مشاهده شد. نتایج این مطالعه نشان می دهد که بهبود روشنایی در صنایع کوچک فشارهای کاری را کم نموده و از حوادث ناشی از کار جلوگیری می نماید و موجب افزایش میزان تولید می گردد.

تعاریف مهم در روشنایی

شار نوری

توان نوریی را که منبع نور تشعشع می کند شار نوری آن منبع می گویند. واحد آن لومن است. لومن عبارت است از مقدار نوری که از یک منبع نورانی نقطه ای شکل به شدت یک شمع استاندارد که در زاویه فضایی به اندازه یک استرادیان قرار دارد منتشر می شود.

شدت روشنایی (Illuminance)

عبارت است از نسبت شار نوری به سطحی که نور به طور عمود یا غیر عمود به آن می تابد که علامت اختصاری آن E می باشد و واحد آن لوکس است.

لوکس

عبارت است از روشنایی سطحی معادل یک متر مربع که جریان نوری مساوی یک لومن به طور یکنواخت از منبع نور دریافت می کند وعلامت آن LUX است.

عواملی که در رسیدن نور از منبع به سطح باعث تغییرات شدت روشنایی و یا تشکیل نور می شوند عبارتند از:

• فاصله منبع تا سطح
• غلظت آلودگی هوا و نوع آلودگی
• جنس و ماهیت سطحی که روشن می شود
• میزان جریان نور خود منبع

درخشندگی (Luminance)

عبارت است از خارج قسمت شدت نور به سطحی که نور را منتشر می کند، علامت اختصاری آن L و واحد درخشندگی استیلپ است.

استیلپ Stilp: یک استیلپ برابربا ۱۰۰۰۰ نیت است  (یک نیت برابر با یک کاندلا بر متر مربع است).

تباین (Contrast)

عبارت است از اختلاف درخشندگی جسم و زمینه ای که جسم در آن واقع شده است . تباین یک واحد بدون دیمانسیون است و بین صفر و یک تغییر می کند هر چه به سمت صفر بیاید دید مشکل تر می شود و برعکس هر چه به سمت یک بیاید، دید بهتر می شود.

عوامل موثر در رویت اجسام

در رویت اشیا تنها مقدار نور موثر نیست بلکه عوامل دیگری نیز دراین امر سهیم هستند مانند:

• اندازه اشیا
• رنگ اشیا
• زاویه دید
• فاصله اشیا
• مدت رویت اجسام
• رفت و آمد بین تاریکی و روشنی

الزامات روشنایی

به لحاظ اهمیت مسئله روشنایی از دیدگاههای مختلف بهداشت حرفه ای، مقررات وآئین نامه هایی در این خصوص وجود دارد که کارفرمایان را ملزم به رعایت همین نکات می کند. در ذیل به تعدادی از این موارد پرداخته شده است.

• تامین روشنایی کافی طبیعی یا مصنوعی که در هر حال متناسب با نوع کار باشد.
• نصب پنجره های سقفی و معمولی به قسمی که نور یکنواخت به محل کار برسد.
• مجهز کردن پنجره ها با وسایلی مثل کرکره و پرده ،برای جلوگیری از تابش زیاد نور در مواقع ضروری.
• تمیز کردن پنجره های سقفی و معمولی بطور مرتب.
• یکنواخت کردن کمی روشنایی بنحوی که از خطر خیرگی چشم و ایجاد سایه های خطرناک جلوگیری شود.
• تامین نور اضافی در محلهایی که بطور موضعی احتیاج به نور شدید است.

منابع نور

به طور کلی روشنایی رامی‌توان به نور طبیعی و نور مصنوعی تقسیم کرد. روشنایی طبیعی به شرط آنکه به مقدار کافی باشد بر نور مصنوعی برتری دارد زیرا بر روی باکتری‌ها اثر کشنده دارد واز همه‌گیری امراض جلوگیری می‌کند. با وجودی که استفاده از نور طبیعی مستلزم هزینه‌ای نیست ولی درموارد زیر استفاده از روشنایی مصنوعی در محل کار بر روشنایی طبیعی برتری دارد:

• در مناطقی که دارای آفتاب مداوم نیست و میزان نور دائم در حال تغییر است و به خوبی قابل استفاده نیست.
• استفاده درست از نور طبیعی بستگی به طرز و محل نصب پنجره در ساختمان‌ها دارد. اگر پنجره‌ها درست تعبیه نشوند لا‌زم است در جاهایی که به‌اندازه کافی نور طبیعی تامین نمی‌شود، استفاده از نور مصنوعی استفاده گردد.
• شدت و ضعف میزان نور طبیعی قابل کنترل نیست در صورتی که نورهای مصنوعی قابل کنترل هستند وبه صورت یکنواخت و مداوم می‌توان از آنها استفاده کرد.

به طور کلی نور مصنوعی یا غیرمستقیم که یکی از منابع اصلی تولید آن الکتریسته است به سه طریق تعبیه می‌شود:

• روشنایی مستقیم‌
• روشنایی غیرمستقیم
• روشنایی نیمه مستقیم

استفاده صحیح از نور

برای اینکه از سیستم روشنایی موجود و تعبیه شده در یک مکان حداکثر استفاده به عمل آید به برخی نکات اشاره می‌کنیم:

• حباب‌ها و لوسترها تمیز نگه داشته شوند
• به منظور بهینه سازی مصرف انرژی چراغ‌های اضافه خاموش شود
• برای دیوارها و سقف‌ها حتی‌المقدور از رنگ‌های روشن استفاده گردد زیرا رنگ و نور ارتباط بسیار تنگاتنگ و نزدیکی با هم دارند.

ایمان کاویانی

کارشناس ارشد مدیریت HSE

ادامه دارد… .