ایمن‏ نمودن یک شهــــر

گردآوری و تدوین :

حبیـب کبیـری

کارشنـاس ارشـد

 سازمان آتش‏نشانی و خدمات ایمنی تهران

ایمن نمودن یک شهر در برابر حوادث :

زلزله

پایتخت ژاپن (توکیو) که مرکز اقتصادی، سیاسی، تجاری، فرهنگی و غیره می‏باشد، شهری است پرتراکم ، با ساختمان‎های بلند و راههای زیر زمینی(subway ) فراوان که روز به روز با افزایش جمعیت بر تراکم این شهر افزوده شده، تعداد ساختمانهای بلند نیز افزایش می‏یابد و ارتباطات زیرزمینی نیز وسیع‏تر می گردد، گرچه بدین طریق وسیله آسایش و ارتباط از جهتی برای مردم فراهم می گردد ولی از نقطه نظر آتش‎نشانی خطرات آتش ‏سوزی و حوادث دیگر همواره این شهر را تهدید می‏نماید.

در اغلب شهرهای بزرگ آتش‏سوزی‏ها بیشتر در ساختمان‏های بلند و راههای زیرزمینی اتفاق می‏افتد. بطور مثال: در آتش‏سوزی بزرگی که در subway لندن رخ داد و یا حریق بزرگ یک آسمان‏خراش درلس‏آنجلس دهها تن از جملـه: چند آتش‏نشـان کُشتـه و مجروح شدند. عملیات آتش نشانی نیز در اکثر این حریقها بسیار مشکل است، که تمام اینها نشان‏دهنده ضرورت پیشگیری و عملیاتی است که باید قبل از وقوع چنین حوادثی انجام شود تا از وقوع آنها جلوگیری شده و اگر هم حادثه ای صورت پذیرد، بتوان در لحظات اولیه از گسترش آن جلوگیری نمود.

از آنجائی که ژاپن یک کشور زلزله خیز بوده و اکثراً آتش سوزیهای عظیم با وقوع زلزله های بزرگ رخ می‏دهد ، تلفات حاصل از این آتش سوزیها بیش از خود آوار زلزله است، بنابراین دولت ژاپن از زلزله بدلیل حوادث ناشی از آن یا پیـامدهای بعدی بعنوان عامـل اصلی در برنامه‏ریزی جهت ایجاد شهرهای ایمن استفاده‏کرده و در این رابطه اقدام به احداث ساختمانها، پلها و خطوط ارتباطی، سیستم گازرسانی، تأمین آب و برق مقاوم در برابر زلزله نموده است. لیکن علیرغم کثرت این قبیل تدابیر از آنجـائی‏که در اثر وقوع زلـزله های بزرگ بعلت ایجاد شکاف در زمین و ریزش ساختمانها، اکثر راههای ارتباطی قطع یا مسدود شده و درنتیجه تردد نیروهای آتش‏نشانی و دیگر نیروهای امدادی نیز با مشکل مواجه شده و یا بسختی انجام می شود، اقدام به تشکیـل نیروهای داوطلب آتش‏نشـان و امـدادگر گردیده است. چرا که بررسی میزان آمار حریق و حوادث و تلفـات ناشی از آن نشـان‏دهنده این است که در این کشور همـواره این آمار پائین‏تر از کشورهای دیگر می‏باشد و به همین خاطر اکثر کشورهای دیگر ژاپن را به نام افراد خود آتش‏نشان می‏نامند.

اینگونه عملکرد ناشی از الگوی فرهنگ عمومی صحیح و حس همکاری و مسئولیت شخصی هرفرد در برابر اجتماعش بوده که البته با برنامه‏ریزی مناسب در جهت پیشگیری توسط سازمان آتش‏نشان ژاپن به این مرحله رسیده است. همچنین علاوه براین برنامه اخیراً در ژاپن ساختمانهای مقاوم یا نیمه مقاوم در برابر حریق ساخته می‏شوند که این امر نیز سبب کاهش وقوع حریقها شده است.

درگذشته بیشتر حریقها در منازلی اتفاق می‏افتاد که از چوب ساخته می شدند و همین امر باعث از بین رفتن جان و مال بسیـاری از مردم بود، به همین سبب از همان موقع دولت به فکر احداث خانه های مقاوم، نصب سیستـم‏های اخطاردهنده، اعلام‏کننده، تشـویق مردم به فراگیری موارد آتش‏نشانی جهت تشکیل نیروهای داوطلب نمود. امروزه تمام سازمان‏های آتش‏نشانی دنیا تقریباً ایجاد نیروهای آتش نشان داوطلب و اختصاصی را بهترین روش جهت کاهش آتش سوزی می دانند. البته برای عملی‏شدن این طرح، قانونمند نمـودن مسئولیت‏ها در رابطه با پیشگیری وحفاظت توسط قوانین آتش‏نشانی برای امـاکن عمومی، کارخانجـات، ساختمانهای بلند و… اجبـاری شده و راهنمائی های لازم و جزئیات در اختیار آنها قرار داده می‏شود، گرچه درنظر است برای حفاظت بیشتر و توسعه نیروهای داوطلب آتش‏نشان، گروههای علاقمندی که بصورت داوطلب باشند، جذب نمود.

قوانین آتش‏نشانی چنین حکم می‏کند که ساختمانهائی ازقبیل : هتـل‏ها، بیمارستانها، فروشگاهـهای بزرگ، مدارس، سینمـاها باید دارای لوازم و تجهیزات آتش‏نشانی از قبیل سیستم‏های اعلام‏حریـق اتوماتیک، اسپـرینکلر، تجهیـزات اطفـاءکننده و راههای خـروجی اضطراری باشند که اینها تماماً بستگـی به موقعیت و ظـرفیت ( از نظر پرسنل) این اماکن دارد. همچنیـن طبق این قـوانین این اماکن باید دارای یک مسئول آتش‏نشانی جهت پیشگیری باشند که این شخص نیز باید یک طرح ایمنی مناسب محل تهیه نماید و یک گروه آتش‏نشان داخلی براساس موقعیت محل تشکیل دهد. این افراد باید آموزش لازم را در آتش‏نشانی در زمینه اطفـاء و نجات دیده باشند، وظیفه این افراد شرکت در حوادث، کنترل حریق، بررسی و تست لوازم و تجهیزات موجود درمحل با مسئولیت خود می‏باشد.

 

این افراد توسط رئیس مربوطه معمولاً به سه گروه تقسیم می‏شوند: گروه گزارش دهنده، گروه اطفاءکننده، گروه راهنما و تخلیه‏کننده به هنگام اضطرار . این آتش‏نشانان مجهز به لباس و تجهیزات کامل آتش‏نشانی بوده و حداقل سالی دوبار عملیات آزمایشی آتش‏نشانی انجام دهند و در این عملیات با ایجاد حریق در قسمتی از ساختمان و بکار افتادن آژیرهای و سیرنها کار اطفـاء و تخلیه ساکنیـن انجام نمایند. معمولاً در این عملیات که در حدود یکساعت می‏باشد از ایستگاه‏های آتش‏نشانی نیز دعوت نموده تا تخلیه افراد توسط اسنوکل، نردبانها و دیگر تجهیزات هم صورت پذیرد.

تا تاریخ آخر دسامبر ۱۹۸۷ تعداد گروه‏های آتش‏نشان خصوصی حدودا‏ً ۰۰۰/۶۹ نفر بود که بمنظور پیشگیری و ایمنی بیشتر در برابر حریق، زلزله و دیگر حوادث گروه‏های آتش‏نشان و امدادگر داوطلب درکنار آتش‏نشـانان خصوصی تشکیـل شده است، همچنیـن نیروهای داوطلب در شهرهای بزرگ یا کوچک یا دهکده‏ها طبق قوانین آتش‏نشانی سازمان‏دهی می‏شوند. داوطلبین از ساکنین همان شهر هستند که در امور مختلف تخصص دارند. همچنین نوع لباس و دیگر تجهیزات آنها در قوانین آتش‏نشانی تشریح شده است. این افراد نه‏تنها به‏عنوان آتش‏نشان در عملیات حریق، سیل، زلزله و حوادث دیگر تحت سرپرستی رئیس ایستگاه آتش‏نشانی شرکت‏می‏کنند بلکه در هنگام حوادث مسئول اعلام خطر، هشداردادن و راهنمائی‏کردن مردم بوده و بعنوان یک فرد مسئول جهت حفاظت و پیشگیری نیز اقدام می‏نمایند.

از آنجائی‏که به هنگام وقوع زلزله کلیه راههای ارتباطی بعلت بروز حریق، آوار ساختمانها، ایجاد شکاف در جاده‏ها و خطوط راه‏آهـن قطع می‏شود، عملیات عادی آتش‏نشانی و یا نجات مختل و صعب گشته و هیچگونه کمک خارجی نیز در اسرع وقت نخواهد رسید. در اینگونه حوادث پیشگیری از گسـترش حریق و اطفـاء آن، عملیات نجـات و انجام کمکـهای اولیه موردنیـاز عمومـی است که ایـن امر درصورت همکاری نیروهای داوطلب مقدور خواهد بود. تعداد این افراد آتش‏نشان داوطلب که تحت پوشش سازمـان آتش‏نشانی توکیـو می‏باشند، حدود ۲۴۷۷۳ نفر و در قالب ۸۶  گروه است که درتمام کشور ۱۰۱۷۸۰۷ نفر می‏باشد.

برای تقویت سیستم حفاظت فردی، سازماندهی بهتر و استفاده مناسب‏تر از افراد به هنگام حوادث، آموزش صحیح لازم می باشد. بنابراین آتش نشانی توکیو سعی در برگزاری دوره‏های آموزشی مختلف برای کارخانه ها، اماکن عمومی، بیمارستانها، مدارس،… و داشته و اقدام به تشکیل گروه‏های آتش‏نشان از گروههای داوطلب در دهکده‏ها نیز نموده است.

 

سیـل :

در ژاپن رودخانه های فراوانی وجود دارد که اکثراً آنها شیب تندی دارند. در حدود ۴۸%  از مردم ژاپن در مسیر و اطراف رودخانه ساکن می باشند و اکثر کارخانجات نیز در همین مسیرها هستند. لذا درهنگام بارندگی‏های شدید که رودخانه‏ها طغیان می‏کنند،خسارات فراوان مالی و جانی زیادی به مردم واردمی‏آید که جهت جلوگیری از این حوادث اقدام به عریض‏نمودن رودخانه‏ها و ساختن دیواره‏های بتونی، ساخت ایستگاه‏های پمپاژ ثابت و ساخت کانال‏های هدایت‏کننده‏ای می‏گردد که به هنگام افزایش و طغیان رودخانه توسط مرکز کنترل، سیستـم‏های پمپاژ عمل نموده و توسط این کانـالها آب اضافه رودخانه را به مسیر دیگر منتقل می‏نمـاید تا سطح آب به میـزان اولیه خود بازگردد، البته علاوه بر این سیستم‏های اعلام‏ خطر اتوماتیک در مسیر رودخانه ها وجود دارد که به هنگام طغیان فعال شده و اهالی اطراف را متوجه خطر می‏نماید تا به محل‏های ایمن بروند.

مردمی که در اطراف اینگونه رودخانه‏ها زندگی می‏کنند، دایماً خود را برای مقابله با این حوادث آماده می‏نمایند. بطور مثال: در شهر اُکاکی اکثر مردم خانه‏های خود را در ارتفاعات بنا نموده‏اند و دیواره های اصلی را تا حدود ارتفاع یک متر از سنگ و سیمان ساخته‏اند و در بعضی از منازل بزرگتر یک اتاق اضطراری بنام wuteurhouse احداث کرده‏اند که این اتاق تقریباً پنج متر بلندتر از سطح زمین ساخته شده و اندازه آن در حدود ۴×۳ می باشد. این اتاق از داخل منزل اصلی توسط پلکانی که آببندی‏شده به یکدیگر متصل هستند.

 

ساکنین منزل به هنگام وقوع سیل با استفاده از راه‏پله به این اتاق می روند. در این اتاقک همیشه مقداری آذوقه، لوازم کمکهای اولیه و لوازم اضطراری دیگر نگهداری می شود، البته در تمام منازل آذوقه و یک قایق سبک و کوچک برای مواقع اضطـراری موجـود است تا هنگام سیل‏های شدید، افراد خانواده قایق را در آب انداخته و سوار آن بشـوند. همچنین توسط دولت مکان‏هـایی در ارتفـاعات ساخته شده که درصورت وقوع سیل مردم به این محل‏ها بروند.

علاوه براین از طرف دولت و با همکاری مردم در ۴۶  نقطه از شهر اتاقکهای چوبی مخصوصی وجود دارد که در ارتفاعات ساخته شده و در آنها لوازمی از قبیل: تیرک‏های بزرگ چوبی، پتک، تبر، گونی، بیل و کلنگ نگهـداری می‏شود تا هنگام وقوع سیل مأمـورین آتش‏نشـانی شهر به کمک مردم و با استفـاده از این لوازم از ورود سیـل به منازل جلوگـیری کنند. همچنیـن برای آمادگی بیشتر جهت عملیات در مواقع اضطـراری، سالی یکبار بطور آزمایشی بیـن مأمورین آتش‏نشانی و مردم داوطلب شهر مسابقه‏ای درخصوص استفـاده صحیح و سریع از این وسائل برگزار می شود.

البته در اطراف شهر اُکاکی غیر از این امکانات ایستگاههای پمپاژی در مسیر رودخانه ها احداث‏شده که هنگام طغیان رودخانه بطور اتوماتیک عمل نموده و مقداری از آب رودخانه را به کانال دیگری که به مسیر غیرمسکونی منتهی می‏شود، منتقل می‏کند. همچنین با توجه به اینکه ارتفاع آب و مقدار جریان آن هر لحظه توسط مرکز کنترل اندازه گیری می‏شود، ارتفاع پلهائی که برای عبور وسائل نقلیه برروی رودخانه‏ها نیز ساخته‏شده‏اند، متغیر بوده و هنگام طغیان در سطح بالاتر قرار می گیرند.

 

تدارکات و کمک‏رسانی به هنگام اضطرار:

به منظور تأمین آذوقه شهروندان هنگام حادثه، دولت محلی مسئول رساندن موادغذایی از قبیل: برنج، بیسکویت، آب آشامیدنی، کنسرو و دارو بوده و باید فوراً این مواد را در اختیار مردم قرار دهنـد. متولیان مربوطه می‏بایست همیشه از میزان مواد فوق در انبار خود اطلاع داشته باشند و این موادغذایی از نظر سالم‏بودن نیز مرتب کنترل شوند تا اگر در شرایط لزوم استفاده نشدند، بعلت فاسدشدن عوض شوند. البته درصورتی‏که آذوقه یک شهر برای چند روز کافی نباشد از شهرهای اطراف نیز کمک گرفته می‏شود.

در حوادث بزرگ به‏دلیل آسیب‏دیدگی اکثر خطوط آبرسانی، مخازن آب و اتومبیل‏های آبرسانی نیز برای این منظور درنظر گرفته می‏شوند. داروهای موردنیاز که ضروری می باشند، همیشه در انبار موجود بوده و توسط امدادگران برای کمک به مجروحین و بیماران تجویز می شوند.

 

انجام تمرین‏های آزمایشی جهت حوادث زلزله :

این تمرینات از سال ۱۹۷۱ توسط دولت ژاپن در شهرهای مختلف همه ساله به اجرا گذاشته می‏شود. از سال ۱۹۷۹ این تمرینات ‏ در سطح وسیعی برای آماده‏شدن در برابر زلزله‏های بزرگ‏تر انجام‏شده و در سال ۱۹۸۶ حدود ۱۳ میلیـون نفر در این تمرینـات شرکت نمودند، البته در دو شهر مسئول انجام اینگونه تمرینهای آموزشی، دولت محلی بوده که توسط امور آتش‏نشانی، نجات، گـروه‏های امداد پزشکی، صلیب سرخ، شبکه رادیو و تلویزیون و … انجام می‏شود.