تحلیل امکان انفجار واتش سوزی درمتروی شهر تهران ومکان یابی نقاط امداد رسانی
- شناسه خبر: 22566
- تاریخ و زمان ارسال: 20 شهریور 1397 ساعت 12:00
سومین همایش ملی آتش نشانی وایمنی شهری
تحلیل امکان انفجار واتش سوزی درمتروی شهر تهران ومکان یابی نقاط امداد رسانی
نویسنده ومسئول: روح اله درویش
rd136121@yahoo.com
کارشناس ارشد سوانح طبیعی(سیل وزلزله، دانشگاه شهید بهشتی)- ایستگاه۲۸ آتش نشانی وخدمات ایمنی تهران
چکیده
شهرتهران بدلیل قرارگیری در منطقه با خطر بالای لرزه ای، تراکم بالای جمعیت، فرسودگی ساختمانها و زیرساختها و حتی تهدیدات امنیتی از پتانسیل بالایی در بروز بحران برخوردار است. در این مقاله ابتدا به بررسی آخرین پهنه بندی معتبرشهر تهران پرداخته وطرح خروج اضطراری ناشی اززلزله ارائه شده است. وسپس گسل های شهر تهران و سابقه فعالیت ودرادامه مسیرخطوط مترو تهران مورد بررسی قرار می گیرد و میزان آسیب پذیری مترو در برابر پدیده زلزله به صورت کیفی تحلیل می شود .وجود نیروی الکتریکی و عوامل خطرساز دیگر در مترو باعث شده است در صورت بروز زلزله، آتش سوزی افزایش تلفات را به همراه داشته باشد .از یک طرف جمعیت زیاد در مترو و از طرف دیگر احتمال بالای زلزله در تهران باعث شده است نحوه امدادرسانی در شرایط بحران در نقاط آسیب پذیر به یک موضوع بسیار مهم تلقی شود از این رودر این مقاله به مکان یابی نقاط امدادرسانی از طریق یک مدل ریاضی پرداخته می شود. داده های مدل ، مربوط به خطوط متروی تهران است .مدل ریاضی بوسیله نرم افزار گمز[۱]حل می شود.
مقدمه
در صورت بروز “شرایط تهدید کننده حیات” برای یک اجتماع انسانی، شبیه به خطوط متروی تهران طیف وسیعی از آسیب های وارده به اشخاص حاضر در آن اجتماع متصور است که از صدمات و جراحات سطحی و بیحالی ناشی از کمبود اکسیژن گرفته تا بیهوشی کامل و له شدن درزبر آوار و یا در زیر دست و پای دیگر اشخاص در حال فرارقرارگرفتن ونیز شرایط بحرانی نظیر زلزله، آتش سوزی مورد توجه می باشد. در این مقاله به این سوالات پاسخ داده می شود که: ابتدا خطرپذیرترین ایستگاه مترو تهران کدام ایستگاه است؟ دوم مرا کز آتش نشانی امدادرسانی در کدام نقاط قرار بگیرند که بهترین امدادرسانی را به خطوط آسیب پذیرمترو تهران داشته باشند؟ شناخت تاثیرپذیرترین خط مترو در برابر زلزله می تواند برای توسعه خطوط مترو موردتوجه قرار بگیرد همچنین از این شناخت برای مکان یابی مرا کز امدادرسانی به منظور کاهش تلفات ناشی اززلزله می توان استفاده کرد. با توجه به نظرکارشناسان زلزله، تونل های مترو امن ترین مکان در هنگام وقوع زلزله هستند با توجه به ساخت محکم آنها و همچنین عمق آنها نسبت به سطح زمین و در معرض ساختمان ها و تیربرق های بلند نبودن و… سبب شده است که ایستگاه ها به تنهایی مکان های امنی در زمان وقوع زلزله باشند اما آنچه که ایستگاه ها را در زمان زلزله خطرناک می کند وجود قطار برقی در ایستگاه است که در صورت وقوع زلزله امکان وقوع چند سناریوی خطرناک وجود دارد .
پهنه بندی خطر لرزه ای شهر تهران بهمراه مراکز پرجمعیت:
پهنه بندی لرزه ای شهر تهران تا کنون طی پروژهای مختلفی انجام گرفته است. از این میان می توان به مطالعات آژانس همکاری های بین المللی ژاپن اشاره نمود. در تحقیق دیگری که توسط پژوهشگاه بین المللی زلزله بمنظور ریزپهنه بندی شمال وجنوب تهران انجام یافته است پهنه بندی بیشینه شتاب سطح زمین انجام گرفته است که در شکل۱ و ۲از مقادیر شتاب مربوطه استفاده شده است. از آنجا که زلزله در کشور ما و بویژه در تهران بعنوان یک تهدید جدی بشمار می رود لازم است تا کلیه مکانهای پرجمعیت شناسایی و اولویت بندی خطر لرزه ای شوند. در ابنیه روی زمینی نظیر ساختمانها، بیشینه شتاب سطح زمین (PGA) رابطه نزدیکی با میزان خسارات وارده دارد. در این مطالعه نخست موقعیت مکانهای پر جمعیتی نظیر پایانه های مترو، فرودگاهها، پایانه های اتوبوس بین شهری، مصلی ها، ورزشگاهها، بیمارستانها، دانشگاهها، مراکز فرهنگی و نظیر آنها مربوط به شهر تهران استخراج گردیده[۱] و سپس با رویهم اندازی روی نقشه پهنه بندی لرزه ای شتاب شهر تهران، بیشینه شتاب ساختگاه مراکز مربوطه استخراج گردیده است.[۲] شکل۱ جانمایی ایستگاههای مترو در پهنه خطر لرزه ای شهر تهران با بیشینه شتاب سطح زمین را نشان می دهد.همچنین رویهم گذاری سایر مراکز پر جمعیت تجاری، فرهنگی، دانشگاهی و نظایر آن در شکل ۲ ارائه شده است. (شکل۱و۲ وجداول۱ بدلیل وضوح بیشتر درانتها آورده شده است)
در ادامه با توجه به شاخص بیشینه شتاب سطح زمین در ساختگاه مراکز جمعیتی فوق درجه خطر لرزه ای برای ایستگاههای مترو در جدول ۱ و برای مراکز جمعیتی تجاری، فرهنگی، دانشگاهی و نظایر آن در جدول ۲ آورده شده است.
بررسی جدول ۱ نشانگر آن است که در بین ایستگاههای مترو شهر تهران ایستگاههای پانزده خرداد، خیام، هروی، منیریه، راه آهن و جوادیه بیشترین شتاب(بزرگترازg0.6) را دارند. از این میان دو ایستگاه پانزده خرداد و خیام بدلیل تراکم بالای جمعیت دربیشتر ساعات روز از اولویت بالایی در اجرای طرح های خرج اضطراری برخوردارند.
تخلیه اضطراری:
یک تخلیه اضطراری صحیح مراحلی دارد که درذیل به آن اشاره شده است
مرحله اول: هشدار
اولین قدم برای تخلیه اصولی یک ساختمان و جابجایی افراد اعلام وضعیت فوق العاده و اضطراری بگونه ای است که باعث حرکت افراد شود. این عمل توسط سیستم هایی انجام می شود که خطر را شناسایی کرده و هشدارهای مناسبی مبنی بر تخلیه ساختمان داده و حتی مسیرهای تخلیه و حرکت ساکنین را مدیریت می کنند. (نظیرسیستم های اعلام حریق، هشدار سونامی وغیره)
مرحله دوم: حرکت
هنگامی که حرکتها آغاز شد، مساله مهم هدایت جریان تخلیه در یک مسیر بی خطر یا با حداقل خطر به سمت خروجی های مناسب است، موسوم به استراتژی تخلیه یا جابجایی افراد.
مرحله سوم: پناهگیری
در فرایند تخلیه اضطراری، بایستی این مسئله را در نظر داشت که کار بیرون فرستادن افراد از ساختمان، الزاما پایان کارنیست بلکه مهمتر از آن منتهی شدن مسیرهای خروجی به فضاهای ایمن است. ساکنین بایستی بتوانند خود را به جایی ایمن برسند. از بهترین مثال هایی که می توان در این زمینه به آنها اشاره کرد مورد مرکز تجارت جهانی در نیویورک و سونامی ناشی اززلزله بزرگ شرق ژاپن می باشد. مهم ترین معیار در ارزش گذاری طرح های تخلیه اضطراری مختلف پیشنهادی برای ساختمانها و زیرساختهای جمعیتی کمینه بودن مدت زمان حرکت ها تا خروجی است. بنابراین هدف نهایی طراحی بنا براساس آن طرح از میان طرههای تخلیه اضطراری است که سبب کاهش دادن هرچه بیشتر مدت زمان حرکت ها تا خروج افراد از بنا گردد. این زمان البته به نوبه خود درواقع مجموع سه زمان مختلف است:
۱- مدت زمانی که طول می کشد تا فرد متوجه خطر شود
۲- مدت زمانی که طول می کشد تا فرد تصمیم بگیرد چه کاری می تواند بکند و در آستانه حرکت خروجی قرار بگیرد
۳- مدت زمانی که طول می کشد تا فرد حرکت خود را کامل کند(به مکان امن برسد)
زمان سوم بسیار بزرگتر از دو زمان دیگر بوده و تابع عوامل زیادی است نظیر سادگی یا پیچیدگی معماری بنا، آشنایی بامسیرها، علامت گذاری مناسب مسیرها، بازبودن یا مسدود بودن مسیر، طول و عرض مسیرها (کریدور، پلکان و…) ، وجود یا عدم وجود مسیرهای ویژه تخلیه اضطراری (در صورت عدم وجود همه مجبور به استفاده از خروجی اصلی میشوند) به همین جهت دراکثر مراجع از این زمان به تنهایی بعنوان زمان تخلیه استفاده می شود هرچند که در یک طرح بهینه تخلیه اضطراری قابلیهای اعلام سریع و فوری اخطار به ساکنین بنا به مجرد ایجاد شرایط بحران نیز می بایست لحاظ گردد.
گسلهای فعال تهران
نمودار ۱ تعداد زمین لرزه های ثبت شده در شعاع ۱۰۰ کیلومتری استان تهران توسط ایستگاه های لرزه نگاری کشور در ۵ دهه اخیر را نشان می دهد. در این سال ها تقریباً ایستگاه های لرزه نگاری کشور از کیفیت یکسان برخوردار بودند از این رو قابل مقایسه هستند.
نمودار ۱ تعداد زلزله ها در ۵۰ سال اخیر با شدت ۲ تا ۷ ریشتر که تا شعاع۱۰۰ کیلومتری از مرکز شهر تهران اتفاق افتاده را نشان می دهد. ممکن است بسیاری از این زلزله ها حتی احساس هم نشده باشد به همین خاطر شایدنگوییم نگران کننده است اما از آنجا قابل توجه می شود، که نشان می دهد این گسل ها فعال هستند چون یکی از نشان ههای فعال بودن گسلها پس لرزه ها است و فعالیت گسلها ضرورت آمادگی بیشتر را گوشزد می کند. نکته دیگر در نمودار ۱ افزایش قابل توجه تعداد زمین لرزه ها در بیست سال اخیر است.
مهمترین گسل ها در شعاع ۱۰۰ کیلومتری تهران عبارتند از:
گسل شرق: توانایی قوی ترین زلزله را دارا است از شرق به تهران وارد شده و با گذر از اراضی سرخه حصار و حرکت روی بزرگراه شهید بابایی تا مجیدیه و سید خندان امتدادمی یابد. اکثر حریمهای انتقال نیروی شهر تهران نیز روی همین گسهای زلزله واقع شده است.[۱]
گسل شمال تهران: از لشکرک و سوهانک شروع شده تا فرحزاد و حصارک و از آنجا به سوی غرب امتداد می یابد این گسل در مسیرخود نیاوران،تجریش، زعفرانیه، الهیه و فرمانیه را در برمی گیرد.
گسل ری درجنوب تهران: در صورت فعالیت پرتلفا ت ترین گسل کشور می باشد، از جاده خاوران شروع و با گذر ازدولت آباد و حرکت روی جاده کمربندی تهران در حد نصاب کور ههای آجرپزی چهار دانگه پایان می یابد.
هیچ گاه به طور قطع نمی توان گفت که یک زمین لرزه حاصل فعالیت کدام گسل بوده است. کارشناسان زلزله زمین لرزه ها را به نزدیکترین گسل به محل وقوع آن زمین لزره نسبت می دهند. جدول۲ فراوانی فعالیت گسل های اطراف تهران در صده اخیر را نشان می دهد[۱].
گسل شرق | گسل شمال تهران | گسل ری |
۳۵۰ | ۲۵۵ | ۶۵ |
همان طور که از جدول مشخص است بر طبق اطلاعات تقریبی از پژوهشگاه بین الملی زلزله شناسی گسل شرق را فعالترین گسل تهران می توان دانست در ضمن گسل شمال هم که فعالیت آن قابل توجه است بیشتر در شرق و شمال شرقی پس لرزه هایی را ایجاد کرده است. در شکل ۳ دایره های مشخصه، زمین لرزه در آن نقطه را نشان می دهد.
تا شهریور ماه سال ۱۳۹۴مترو شهر تهران در پنج خط اصلی در حال تردد است که چهار خط آن (۱-۲-۳-۴) درون شهری یک خط(خط۵) برون شهری است خطوط ۶و۷نیز درحال ساخت هستند. طبق قرارداد این خطوط باید تا پایان سال ۹۵ به بهره برداری برسند در صورتی که با تاخیر چشمگیری روبه رو بوده است. تا پایان شهریور ماه سال ۱۳۹۴مسافت خطوط متروی بهر ه بردار ی شده برابر ۱۶۳ کیلومتر بود ه است و تعداد وا گنهای فعال در مترو تهران بیش از ۱۰۰واگن می باشد که روزانه بیش از ۳ میلیون مسافر را جابجا می کنند.
تمرکز خطوط مترو تهران در شرق و جنوب شرق است. در مقایسه نقشه خطوط مترو با نقشه پس لرزه های صده اخیر شهر تهران
متوجه می شویم که تقریباً تمرکز مترو تهران در نقاط زلزله خیز و بر روی فعالترین گسل تهران قراردارد. این موضوع سبب می شود که امدادرسانی به این نقاط اهمیت بیشتری پیدا کند. با توجه به اینکه اگرمترو دچار سانحه ای مانند زلزله شود به دلیل وجود انرژی الکتریکی احتمال آتش سوزی بسیار زیاد است از این روامدادرسانی به نقاط آسیب زده می تواند بسیار حائز اهمیت باشد. زمان رسیدن گروه های آتش نشانی می تواند در خسارات ناشی از این گونه حوادث بسیار اثرگذار باشد. از این رو در نمودار ۲ اطلاعات آماری خطوط مترو نشان داده شده است. همانطور که از نمودار ۲ مشخص است خطوط ۱و۲ و ۴ جمعیت قابل توجهی را جابجا می کنندکه در صورت بروز هر گونه سانحه ای جان همه آنها به خطر می افتد. قسمت قابل توجهی از این خطوط درقسمت زلزله خیز تهران قرار دارند.
احتمالات ونظرات خطر
تهران مطابق با سرشماری سال ۹۰، ۱۲۱۸۳۳۹۱[۳] نفر جمعیت دارد و به عنوان پایتخت ایران مهمترین مرا کز سیاسی و اجتماعی ایران را به خود اختصاص داده است. ایران یکی از مستعدترین کشورهای جهان برای زلزله است. تحقیقات نشان می دهد ایران در زمین لرزه های بزرگ تعداد بیشتری نسبت به مقدار معمول تلفات جانی و مالی داشته است. تحلیل ها نشان می دهد که در یک قرن گذشته ایران ۱۳۰ زلزله با میانگین ۷٫۵ریشتر را تجربه کرده است[۴]
نیچلسون و دلزیل(۲۰۰۳) میزان آسیب پذیری را به شناخت موقعیت های بحرانی در هر شبکه که باید توجه زیادی به آنها شود بیان می کنند[۵]. تیلور(۲۰۱۲) یک مدل ریاضی برای محاسبه میزان آسیب پذیری شبکه حمل ونقل ارائه می دهد، این مدل را می توان به صورت نقطه ای و یا در طول مسیر نوشت و همچنین می توان به هر مسیر وزن خاصی را اختصاص داد که معمولاً جمعیت آن مسیر یا منطقه در نظر گرفته می شود ولی می تواند هر چیز دیگری باشد[۶].
کوراچ و ساموئل(۲۰۰۴) میزان آسیب پذیری یک منطقه را به اینگونه بیان می کنند که ا گر مسیری دچار آسیب شود تعدادی از خطوط ارتباطی بین دو نقطه همپوشانی خود را از دست می دهند و این به سیستم حمل ونقل آسیب وارد می کند[۵]. وایقان و حسینی از روش ارزیابی سریع خطرپذیری لرزه ای استفاده کرده اند، در این روش متغیرهایی استفاده می شود که تابع زمان نیستند و به مقایسه میزان خطرپذیری استان های کشور می پردازد و به این نتیجه می رسد که تهران دراولویت بندی خطرپذیری زلزله رتبه اول را دارد[۷] مهدوی نژاد و جوانرودی(۱۳۹۲) به بررسی چگونگی کاهش آسیب پذیری ناشی از زلزله در شبکه های ارتباطی تهران و نمونه مطالعاتی میدان ولیعصر تا میدان تجریش به روش مدلسازی پیمایشی می پردازد، با درنظرگرفتن ارتفاع ساختمان ها و شعاع پرتاب مصالح ساختمانی امکان محدود شدن خیابان ها را بررسی می کنند.
باتوجه به نظرات کارشناسان وارزیابی های صورت گرفته آنچه که ایستگاه ها را در زمان زلزله خطرناک می کند وجود قطار برقی در ایستگاه است که در صورت وقوع زلزله امکان وقوع چند سناریوی خطرناک وجود دارد که در جدول۳ چند سناریو طبق تکنیک احتمال وبراورد به عنوان نمونه بیان می شود.
احتمال | پیامد | راهکار |
اگردرزمان وقوع زلزله
قطاردرایستگاه باشد. |
برخورد ایستگاه با
دیواره ها، آتش سوزی یاانفجاررابه همراه دارد باتوجه به بسته بودن محیط ایستگاه وخارج نشدن دود تلفات چند برابر می شود |
نیروهای آتش نشانی
سریعتردرمحیط حاضر شوند وخود ایستگاه هم مجهزبه نیروهای امدادرسانی وخاموش کننده های مربوطه باشد |
اگردرزمان
وقوع زلزله قطار درحال حرکت درداخل تونل باشد |
زلزله امکان برخورد با
دیواره های تونل را ایجاد می کند وامکان آتش سوزی وحتی انفجارفراهم می شود امدادرسانی بسیار مشکل می شود |
خود قطارهم مجهز به
خاموش کننده باشد قطارمجهز به سیستم هشدارسریع زلزله باشد بوسیله آن قطار چند ثانیه قبل ازوقوع می تواند متوقف شود |
اگر درزمان
وقوع زلزله قطار درحال حرکت در محیط آزاد باشد |
قطار ازخط خارج شده
با ساختمان های محیط اطراف برخورد می کند امکان آتش سوزی گسترده وانفجار وجود دارد |
اطراف مسیرحرکت
مترو تاحد امکان خالی ازسکنه باشد.ازسیستم هشدار سریع زلزله برای متوقف کردن سریع قطار استفاده شود. |
این مقاله ادامه دارد… .