رابطه غلظت سرب خون با استرس و فرسودگی شغلی HSE در کارکنان کارخانه باتریسازی وارایه راهکارهای مدیریت

حمیدرضا علی نژاد ۱
Hr.alinejad93@yahoo.com
* دکتر شهناز طباطبایی ۲
tabshahnaz@yahoo.com
دکتر تورج دانا ۳
tooraj_da@yahoo.com

 

چکیده:

زمینه و هدف: هدف از پژوهش حاضر، بررسی ارتباط بین میزان غلظت سرب خون با پارامترهای استرس و فرسودگی شغلی درکارکنان ۱۳۹۴ می باشد. – کارخانه باتری سازی در سال ۹۵ روش بررسی: این پژوهش از نوع توصیفی – تحلیلی است که از لحاظ اجرا جزو مطالعات اندازه گیری میدانی و نمونه برداری آزمایشگاهی قرار می گیرد. نمونه متشکل از ۱۰۰ آزمودنی مرد انتخاب گردید،که به روش نمونه گیری تصادفی ساده و در گستره سنی ۲۰ الی ۶۵ سال قرار داشتند. جهت بررسی میزان استرس شغلی و ابعاد فرسودگی شغلی از آزمون های استرس شغلی دیویس ( ۱۹۹۱ ) و فرسودگی شغلی مسلچ ( ۱۹۸۱ ) استفاده و همچنین جهت اندازه گیری میزان غلظت سرب خون از دستگاه طیف سنج جذب اتمی استفاده گردید.
یافته ها: نتایج به دست آمده از آزمون همبستگی پیرسون نشان داد که بین میزان غلظت سرب خون با مسخ شخصیت رابطه مثبت وجود دارد. همچنین بین استرس شغلی و (P<0/ و با عملکرد شخصی رابطه منفی معنی داری در سطح ( ۰۵ (P<0/ معنی دار در سطح( ۰۱ وجود دارد. (P<0/ ابعاد فرسودگی شغلی رابطه معنی دار در سطح ( ۰۱ بحث و نتیجه گیری: در محیط های کاری که کارکنان در معرض سرب قرار می گیرند، میزان استرس شغلی نیز در سطح بالایی قرار دارد. در صورت عدم کنترل و مدیریت نابجای آلودگی در مدت زمانی نه چندان طولانی می تواند منجر به فرسودگی شغلی (با تاکید بر کاهش عملکرد شخصی و مسخ شخصیت) گردد. لذا پیشنهاد می گردد با انجام کنترل های مدیریتی، فنی و مهندسی جهت کاهش میزان آلودگی گرد و غبار و فیوم های سرب داخل کارگاهی اقدام شود. همچنین، برنامه های مدیریتی جهت کاهش و کنترل استرس شغلی و به منظور پیشگیری از بروز فرسودگی شغلی کارکنان اندیشیده شود و اقدامات بهداشت حرفه ای در جهت پایش مقادیر آلاینده در خون به صورت ادواری انجام پذیرد.

 

مقدمه:

انسان امروزی در چند دهه اخیر با دستیابی تدریجی به زندگی مدرن و تکنولوژی پیشرفته، درگیر پدیده استرس های شغلی شده است، به .( طوری که به عنوان یک معضل بسیار مهم، مطرح و مورد توجه جامعه بشری قرار گرفته وسلامتی شاغلین را تحت تأثیر قرار داده است ( ۱ طبق آمار و ارقامی که در ممالک صنعتی جهان تهیه شده ، زندگی ماشینی امروزه باعث افزایش بیماری های روانی گردیده است. در حال
حاضر حدود ۲۰ درصد کارگران از نوعی ناراحتی روحی رنج می برند و ۳۰ درصد غیبت های کار، ریشه روانی دارد ( ۲). عامل روانی در کنار عوامل زیان آور فیزیکی، شیمیایی، ارگونومیکی و بیولوژیکی محیط کار، از جمله عوامل اصلی مخاطره آمیز شغلی است که این اختلالات روانی مرتبط با شغل، به طور خاص مورد نظر متخصصین امر قرار گرفته است. در میان عوامل روانشناختی محیط کار، استرس شغلی یکی
از مهم ترین عوامل روانی بوده و از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد . به طوری که در سال ۱۹۹۲ سازمان ملل متحد، استرس شغلی را ۱نیز آن را مشکل همه گیر جهانیان اعلام نمود و سازمان بین المللی (WHO) بیماری قرن بیستم و پس از آن سازمان بهداشت جهانی ۲نیز هزینه های وارده بر کشورها بر اثر استرس های شغلی را ۱ تا ۵ درصد تولید ناخالص ملی تخمین زده است( ۱).موسسه ملی (ILO) کار
۳در گزارشات خود عنوان می کند که استرس کاری هم نتیجه خصوصیات فردی کارمند یا کارگر و هم (NIOSH) ایمنی و بهداشت حرفه ای موقعیت و شرایط کاری است. اما اعتقاد دارد که شرایط محیط کار تاثیر بیشتری بر ایجاد استرس دارد ( ۳).در تحقیقات انجام شده توسط انجمن تحقیقات پرینستون ۴در سال ۱۹۹۷ میلادی معلوم شد که ۷۵ درصد مستخدمین معتقدند که درمقایسه با کارکنان دوره های
گذشته از استرس شغلی بیشتری برخوردار می باشند( ۳).طباطبایی وهمکارانش( ۲۰۱۲ )در مطالعه بر روی سلامت عمومی و استرس شغلی مربوط به کار و رضایت شغلی کارکنان کارخانه سیمان هرمزگان انجام شد ، نشان داد که بین سلامت عمومی و استرس شغلی رابطه معنادار وجود دارد( ۴).پلایزیر ۵ و همکاران در سال ۲۰۰۷ دریافتند که شرایط کاری نامطلوب به عنوان منبع مهم فشار شغلی مطرح است و
به اختلالات اضطراب و افسردگی کارکنان منجر می شود. فشارهای روانی ناشی از شغل می تواند سبب عوارض جسمانی، روانی ، رفتاری وکاهش یا عدم عملکرد صحیح فرد شود که در این میان کارگران صنایع مختلف بیشتر از سایرین در معرض اختلالات روانی و فشارهای عصبی ناشی از محیط کار قرار می گیرند( ۵). به طور کلی می توان عوامل تشکیل دهنده ی محیط کار را به دو گروه عمده تقسیم کرد :
عوامل فیزیکی و عوامل انسانی. عوامل فیزیکی عبارت است از ابزارها، دستگاه ها، گرما، سرما، وسایل ایمنی، سر و صدای محیط، آلودگی هوای محیط کار و عوامل انسانی شامل شخصیت، نگرش، ادراک، تعارضات و کشمکش های بین افراد یا گروه ها می باشد. تحقیقات نشان می دهند که این عوامل میتوانند بر بهداشت روانی کارکنان اثرات مثبت و یا منفی داشته باشند. بی تردید شرط برخورداری از سلامت
روانی این است که شخص بتواند در موقعیت های دشوار انعطاف پذیر بوده و توانایی این را داشته باشد که در هر موقعیتی تعادل روانی خود را حفظ نماید و از کارایی لازم برخوردار باشد( ۶). مشکلات و بیماریهای روانی از دسته بیماریهای چند علتی هستند که عوامل .( متعددی از جمله زمینه استعداد سرشتی و ارثی در کنار استرسهای روانی، اجتماعی و عوامل شغلی در پیدایش آنها نقش اساسی دارند( ۷
علل متعددی برای افزایش اختلالات روانی ناشی از کار ذکر شده است که از جمله آنها، می توان به عوامل فیزیکی و شیمیایی زیان آور محیط کار نیز اشاره کرد. این عوامل و سایر علل فردی و اجتماعی در ایجاد و افزایش اختلالات روانی در کارگران، مؤثرمی باشند؛ در صورتی که علل بوجود آورنده این اختلالات و ارتباط متقابل بین آنها شناخته نشوند و یا اینکه در راستای پیشگیری و درمان به موقع عوارض
ناشی از آنها اقدامی نشود، فرد با عواقبی از جمله کاهش توانایی های جسمانی، کم حوصلگی، بی علاقگی به کار، حساسیت نسبت به محیط و شرایط کار، عدم تحمل، عصبانیت، تحریک پذیری نسبت به دیگران(همکاران و خانواده)، درد اندام ها، بی خوابی، کاهش قدرت و توان  انجام کار و بازدهی کاری، و مستعد شدن برای ابتلاء به حوادث ناشی از کار، مواجه خواهد شد( ۸). شوارتز ۶و همکارانش در سال( ۲۰۰۰ )در پژوهشی اثرات مواجه سربی کارگران را در ارتباط با کاهش طولانی مدت عملکرد های شناختی مورد بررسی قرار داده اند. نتایج حاصله کاهش معناداری را در سطح یادگیری، حافظه ی کلامی و عملکردهای اجرایی آنان نسبت به گروه شاهد نشان داده است( ۹). همچنین کیودو ۱ وهمکارانش در سال ( ۲۰۰۳ )، در پژوهشی تاثیرات مواجهه سربی را بعد از تولد بر روی رشدعصبی کودکان آفریقایی آمریکایی
مورد بررسی قرار دادند. نتایج نشان داد که توانایی های شناختی و هوش، سرعت عکس العمل، تجزیه وتحلیل بصری، توجه و عملکردهای اجرائی و رفتارهای اجتماعی افراد در معرض سرب کاهش معنی داری داشته است( ۱۰ ). در کشور سودان اثرات مواجهه با سرب در کارگران کارخانه ی باتری های سربی _ اسیدی مورد بررسی قرارگرفت و یافته ها رابطه ی معناداری بین در معرض آلودگی سربی قرار گرفتن و
شیوع نشانگان سیستم اعصاب مرکزی شامل بیخوابی، خستگی، ضعف و خواب آلودگی را نشان داده است( ۱۰ ).در فنلاند نیزرابطه ی بین مواجه شغلی با سرب و بدی عملکرد های زیستی عصبی را در بین کارگران کارخانه ی باتری سازی مورد مطالعه قرار گرفت و نتایج حاکی از وجود رابطه ی معنادار بین سرب خون بالا و نشانه های اختلالات خواب و درماندگی بود. اما در مورد سایر اختلالات خلقی همچون خشم و اضطراب رابطه ی معناداری مشاهده نشد( ۱۱ ). الکریم و همکاران ۲ در سال ( ۲۰۱۰ ) ، اثرات مواجهه با سرب را در کارگران کارخانه ی باتری های سربی اسیدی در کشور سودان بررسی کردند. نتایج پژوهش وجود رابطه ی معناداری بین در معرض آلودگی سربی قرار گرفتن و شیوع نشانگان سیستم اعصاب مرکزی شامل بیخوابی، خستگی، ضعف و خواب آلودگی را نشان داد( ۱۲ ).استرس شغلی
حالتی است ناشی از یک واکنش سازگار در برابر رخدادها و محرک های شغلی که گاهی بار سنگین (روانی جسمانی) بیش از حد توان فرد بر او وارد می شود و می تواند پدید آورنده بیماری های جسمانی و روانی باشد ( ۱۳ ). استرس، اختلالی بسیار پیچیده است و زمان نهفتگی بین آغاز استرس و بروز نشانه ها می تواند بسیار طولانی باشد.بر اساس نظریه تبادلی لازاروس موقعیتها به خودی خود استرس زا
نیستند بلکه استرس، ناشی از عدم موازنه ای است که بین ادراک فرد از الزام های محیط پیرامون و ارزیابی وی از توانایی خویش در پاسخ به آنها به وجود می آید بنابراین تنها زمانی که فرد نتواند بین موقعیت های بیرونی و ظرفیت واکنش عینی یا فاعلی اش نسبت به آنها همگرایی ایجاد کند حالت استرس و استیصال ایجاد می شود ( ۱۴ ). در تاریخچه هر بیماری دست کم سه مرحله ؛ پیش از بروز بالینی ،
آغاز واقعی و مرحله پس از استقرار وجود دارد. در حال حاضر پژوهشگران خاطر نشان می سازند که هیچ گونه دلیل منطقی برای استقرار یک بیماری در خارج از قلمرو روان تنی وجود ندارد و این مسئله که بین ماهیت هیجان و واکنش بدنی نسبت به آن همبستگی خاصی وجود دارد ، برای نخستین بار توسط متخصصان روان تنی پاسخ داده شد. از جمله کانن ۳ بر وجود همبستگی کامل بین یک متغیر فیزیولوژیک و یک پارامتر روان شناختی تاکید می کند ( ۱۵ ). بلکیک و کارن ( ۲۰۱۳ )رابطه بین استرس شغلی و سلامت روان را مورد بررسی قرار دادند و یافته ها نشان داد که بین سلامت روان و استرس شغلی رابطه منفی معنا داری وجود دارد ( ۱۶ ).همچنین هانس سلیه با الهام از مشاهدات کانن ، توصیفی از پاسخ زیست شناختی به استرس جسمانی سخت و زیان آور ارائه نموده است که ارگانیزم در سازش نسبت به محیط سه مرحله متوالی هشدار، مقاومت و مرحله فرسودگی را طی می کند.مرحله فرسودگی با بی رمقی پس از تاثیر دراز مدت عوامل استرس زا ظاهر می شود که احتمالا ارگانیزم از آسیب های جبران ناپذیر رنج خواهد برد( ۱۷ )و به طور کلی فرسودگی شغلی را می توان نوعی اختلال دانست که به دلیل قرار گرفتن طولانی مدت شخص در معرض فشارهای روانی ایجاد می شود و نشانه های مرضی آن فرسودگی هیجانی، جسمی و ذهنی است( ۱۸ ) .تحقیقات مسلش و همکاران ، به این نتیجه رسید که فرسودگی شغلی یک سندرم روانشناختی است و از سه بعد (خستگی عاطفی، عملکرد شخصی و مسخ شخصیت) تشکیل شده است .این ابعاد به صورت مفهومی جدا و متمایز از یکدیگرند اما به صورت تجربی مربوط به هم هستند ( ۱۹ ). از آنجا که ۲۵ درصد جمعیت کشور ما را کارگران تشکیل می دهند و حاصل فعالیت آنها نقش بسزایی در توسعه ی کشور دارد، سلامت روانی این گروه، تاثیر انکارناپذیری در بهبود عملکرد آنان خواهد داشت( ۷). به همین علت در سال های اخیر فشارهای عصبی و علل بوجودآورنده آن در محیط های کاری مورد توجه و بررسی گسترده قرار گرفته است و همچنین یکی از دغدغه های اصلی مدیریت رفتار سازمانی محسوب می شود( ۱۸ ). لذا این پژوهش با هدف بررسی ارتباط بین پارامتر میزان غلظت سرب خون با پارامترهای استرس و فرسودگی شغلی درکارکنان کارخانه باتری سازی انجام شده است

روش بررسی :

این پژوهش از نوع توصیفی – تحلیلی است که از لحاظ اجرا در زمره مطالعات اندازه گیری میدانی و نمونه برداری آزمایشگاهی قرار می گیرد . گروه نمونه متشکل از ۱۰۰ آزمودنی مرد انتخاب گردید،که به روش نمونه گیری تصادفی ساده که در دو گروه سنی ۲۰ تا کمتر از ۴۰ سال (جوان) و از ۴۰ تا ۶۵ سال(میانسال) و سه سطح سواد؛ سیکل، دیپلم و بالاتر از دیپلم قرار داشتند. همچنین هیچ یک از کارگران سابقه اختلالات رفتاری و مشکلات یادگیری نداشتند و دارای بهره هوشی نرمال بودند. به منظور جمع آوری اطلاعات دموگرافیک(سن، میزان تحصیلات ، سابقه کار)ازفرم اطلاعات فردی – شغلی استفاده گردید ،همچنین جهت بررسی میزان استرس شغلی ازپرسشنامه استرس شغلی دیویس و همکارانش ( ۱۹۹۱ ) که شامل ۲۰ سوال، مربوط به علائم استرس استفاده شد.ضریب اعتبار، برای ۰ و روایی آن توسط چند نفر روانسنج تایید شده است( ۱۹ ). هر آزمودنی در این پرسشنامه یک نمره کل بدست / میزان استرس شغلی ۸۶ می آورد. در پرسشنامه میزان استرس شغلی نحوه امتیاز دهی به این صورت است که کمترین نمره صفر و بالاترین نمره ۸۰ در نظر گرفته شده است و مطابق جدول( ۱) تقسیم بندی شده است.

به منظور سنجش ابعاد فرسودگی شغلی نیز از پرسشنامه فرسودگی شغلی شامل ۲۵ سوال که جنبه های سه گانه فرسودگی شغلی (خستگی عاطفی، عملکرد شخصی و مسخ شخصیت) را می سنجد( ۲۰ )استفاده گردید. مسلچ و جکسون ضریب پایایی درونی را برای ۰گزارش کرده اند( ۲۰ ). اعتبار و پایایی این پرسشنامه برای اولین بار / ۰ و موفقیت فردی را ۷۱ / ۰، مسخ شخصیت ۷۹ / خستگی عاطفی ۹۰
۰ برآورد شده است .همچنین / در ایران توسط فیلیان( ۱۳۷۱ ) مورد تأیید قرار گرفته است. و ضریب پایایی آن با روش آلفای کرونباخ ۷۸ ۰ محاسبه / ۰ تا ۸۴ / ۰ و بدری گرگوری( ۱۳۷۴ ) بین ۷۵ / ۰ تا ۸۷ / بهنیا( ۱۳۷۹ )ضریب پایایی این آزمون را با روش آلفای کرونباخ بین ۵۵ کرده اند( ۲۱ ). با عنایت به استاندارد بودن پرسشنامه ی فرسودگی شغلی، این پرسش نامه دارای اعتبار لازم برای سنجش میزان فرسودگی شغلی می باشد.مسلچ و جکسون برای تعین روایی پرسشنامه از سه روش استفاده کرده اند که عبارتند از: ۱- روایی همزمان – یعنی محاسبه هبستگی نمره آزمودنی ها در پرسشنامه حاضر با نمره ای که افرادی کاملا آشنا با آزمودنی ها به آنها می دادند. ۲ محاسبه همبستگی ابعاد تجربه شغلی با فرسودگی شغلی. ۳ – محاسبه همبستگی نمره افراد در این پرسشنامه و پیامدهای مختلفی که فرض شده است با فرسودگی مرتبط است. علاوه بر این، به منظور سنجش میزان سرب خون و ارزیابی سطح آلودگی سربی کارکنان ، کشور استرالیا مورد GBC ساخت شرکت GF به مدل ۳۰۰۰ (Atomic Absorption) نمونه های خون آنان توسط دستگاه جذب اتمی اندازه گیری و آنالیز قرار گرفت. در این پژوهش جهت تجزیه و تحلیل داده ها از آمار توصیفی و آمار استنباطی با استفاده از جداول فراوانی و درصد، نمودارها و ضرایب همبستگی پیرسون و رگرسیون خطی ساده به منظور تعیین ارتباط بین متغیر های تحقیق استفاده گردید. انجام شد. SPSS همچنین، تمامی تجزیه و تحلیل های آماری به کمک نرم افزار ۲۰

یافته ها :

۲)و( ۳) مربوط به متغیرهای جمعیت شناختی سن،تحصیلات و سابقه کار، ۵۳ )،( مطابق جدول شماره ( ۲)و براساس نمودارهای شماره( ۱ درصد اعضای نمونه در دامنه سنی جوان ( ۲۰ تا کمتراز ۴۰ ) و ۴۷ درصد درطبقه میانسال قرار داشتندکه این نسبت تقریبا برابر است. حدود – ۵۵ درصد کارکنان پایین تر از دیپلم، ۳۴ درصد دیپلم و فقط ۱۱ درصد بالاتر از دیپلم بودند.همچنین ۴۰ درصد از کارکنان دارای ۲۰ ۶ سال و ۷درصدنیز بالای ۲۰ سال سابقه – ۱۱ سال و ۷ درصد ۱۰ – ۱۶ سال سابقه و ( ۳۵ درصد) شش ماه تا ۵سال و ( ۱۱ درصد)، ۱۵ کاربودند.

 

با توجه به جدول شماره ( ۳) و همچنین بر مبنای نمودارهای شماره ( ۴) و( ۵) مربوط به توزیع فراوانی میزان غلظت سرب خون و توزیع ۳۰ میکروگرم بردسی لیتر خون – فراوانی استرس شغلی، می توان عنوان نمود که ۵۶ درصد از کارکنان دارای غلظت سرب خون بین ۶۰ و ۳۲ درصد دارای غلظت سرب خون پایین تر از ۳۰ و تنها ۱۲ درصد غلظت سرب خونشان بالای ۶۰ بود. بنابراین می توان گفت که ۳۲
درصد دارای سرب خون نرمال، ۵۶ درصد مرزی و ۱۲ درصد بیمار می باشند. همچنین ۳۴ درصد از افراد نمونه از نظر میزان استرس شغلی در سطح سازگار، ۳۸ درصد در سطح رنجور، ۱۸ درصد در حد مرزی و ۱۰ درصد دارای استرس بودند.

 

براساس جدول شماره ( ۴) وباتوجه به نمودارشماره ( ۶) مرتبط با توزیع فراوانی خستگی عاطفی، نمودار شماره ( ۷) توزیع فراوانی کاهش عملکرد شخصی و نمودارشماره ( ۸) توزیع فراوانی مسخ شخصیت ،نتایج ذیل بدست آمد:

۶ درصد افراد دارای خستگی عاطفی زیاد، ۸ درصد خستگی عاطفی متوسط و اکثریت شان یعنی ۸۶ درصد دارای خستگی عاطفی کم می باشند. همچنین ۴۵ درصد از افراد کاهش عملکرد شخصی خفیف، ۱۰ درصد کاهش عملکرد شخصی متوسط و ۴۵ درصد هم کاهش عملکرد شخصی زیاد داشتند. همچنین ۸۱ درصد از کارکنان دارای مسخ شخصیت خفیف، ۷ درصد متوسط و ۱۲ درصد مسخ شخصیت شدید داشتند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

بحث و نتیجه گیری:

این پژوهش با هدف بررسی ارتباط بین میزان غلظت سرب خون با پارامترهای استرس و فرسودگی شغلی درکارکنان کارخانه باتری سازی انجام شد. نتایج ویافته های پژوهش حاضرنشان داد که در تحقیق حاضر میزان ۳۲ درصد افراد نمونه دارای سرب خون نرمال، ۵۶ درصد مرزی و ۱۲ درصد بیمار می باشند.همچنین کارکنان مورد مطالعه از نظر میزان استرس شغلی ، ۳۴ درصد از افراد نمونه سازگار، ۳۸ درصد رنجور، ۱۸ درصد مرزی و ۱۰ درصد دارای استرس شغلی بودند. ابعاد فرسودگی شغلی که خود دارای سه زیر مقیاس خستگی عاطفی، کاهش عملکرد شخصی و مسخ شخصیت می باشد می توان عنوان نمود که ۶ درصد افراد دارای خستگی عاطفی زیاد، ۸ درصد خستگی عاطفی متوسط و ۸۶ درصد خستگی عاطفی کم بودند. ۴۵ درصد از افراد دارای کاهش عملکرد شخصی خفیف، ۱۰ درصد کاهش عملکرد شخصی متوسط و ۴۵ درصد هم کاهش عملکرد شخصی زیاد داشتند. همچنین ۸۱ درصد از کارکنان دارای مسخ شخصیت خفیف، ۷ درصد متوسط و ۱۲ درصد مسخ شخصیت شدید داشتند.یافته ها حاکی از آن است که در مورد استرس شغلی و فرسودگی شغلی رابطه معنی دار مشاهده شده است و با یافته های آگاروال و همکارانش( ۲۰۱۵ ) ،بلکیک و کارن( ۲۰۱۰ )، همسو می باشدو دیدگاه هانس سلیه( ۱۹۶۳ ) را تایید می کند( ۲۲ )و( ۲۳ ). نتایج این پژوهش نظریه تبادلی لازاروس( ۱۹۹۰ ) را در زمینه اثر تعاملی فرد بر محیط و بالعکس و همچنین نظریه مسلچ و جکسون( ۱۹۸۱ ) را در مورد فرسودگی شغلی( با تاکید بر ابعاد عملکرد شخصی و مسخ شخصیت) تایید می کند( ۲۰ ).همچنین بین سرب خون با کاهش عملکرد شخصی و مسخ شخصیت رابطه معناداری بدست آمد و نتایج با مطالعات کیودو و همکارانش( ۲۰۰۴ ) همسو می باشد( ۱۰ ). اما بین سرب خون و استرس شغلی همچنین بین سرب خون و خستگی عاطفی رابطه معنی داری وجود نداشت و با توجه به اینکه مطالعه انجام شده در نوع خود اولیه و مقدماتی محسوب می شود و پژوهش مشابه چه در داخل و چه در خارج جهت تایید یا رد یافته فوق مشاهده نشد. با توجه به مطالعات پیشین و نتایج حاصل از پژوهش حاضر می توان تصریح کرد که سرب یکی از فلزات سنگین و با سمیت بالقوه برای سیستم عصبی می باشد و می تواند در مسیرهای متعدد نوروشیمیایی سیستم اعصاب مرکزی ایجاد اختلال کند. متاسفانه مواجه با سرب در برخی از محیط های صنعتی اجتناب ناپذیر است.یافته های این مطالعه نشان داد که کار در محیط های دارای آلودگی سربی می تواند برای کارکنان آن به ویژه شاغلین در خط تولید، استرس زا باشد و در صورتی که این استرس منفی کنترل و مهار نشود می تواند منجر به فرسودگی شغلی( به ویژه در ابعاد عملکرد شخصی و مسخ شخصیت)گردد. در یک جمع بندی کلی، نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد برای حفظ و نگهداری نیروی انسانی شاغل با ملاحظه بر شاخص های سلامت، توجه به تمامی

عوامل موجود در محیط کار اعم از:
(الف) مادی: فیزیکی، شیمیایی و ارگونومیکی،(ب) روانشناختی: سلامت روانی، روابط انسانی، تعاملات اجتماعی و به – زیستی، (ج) سازمانی( خط مشی ها و مقررات، ساعات کار، نوبت کاری ها، حقوق و مزایا، ترفیع شغلی و….)، می بایست مورد توجه قرارگیرد. نتیجه مهم و برجسته این تحقیق این است که کارکنان شاغل در صنعت باتری سازی نیاز مبرمی به کار در محیطی با حداقل میزان آلاینده ها را دارند، چرا که محیط آلوده( با غلظت سرب بالا) می تواند استرس شغلی آنها را افزایش دهد، این استرس بالا و مهار نشده در مدت زمانی نه چندان طولانی آنها را به سوی فرسودگی شغلی( با تاکید بر کاهش عملکرد شخصی و مسخ شخصیت) هدایت می کند که نتایج حاصل از این چرخه مضر و آسیب رسان نه تنها بر سلامت جسمانی فرد بلکه به سلامت روانی وی تاثیر می گذارد. علاوه براین، پیامدهای منفی ناشی از فرسودگی شغلی در زیر مقیاس کاهش عملکرد وی، نه تنها موجب نارضایتی خود او در محیط کار می شود بلکه به سازمانی که در آن کار می کند نیز ضرر می رساند. همینطور، فرد فرسوده از شغل که دچار مسخ شخصیت شده، اشخاص موجود در محیط کار خود را به مثابه اشیا می بیند و بتدریج از روابط انسانی و اجتماعی با همکاران خود کناره گیری می کند. پیامدهای منفی ناشی از مسخ شخصیت فرد شاغل، به خودش، به سازمانی که در آن کار می کند و به اجتماع بزرگتری که متعلق به آن است، بازمی گردد. از این رو، برای مقابله با متعدد ،اصلاحات لازم را انجام HSE عوامل مادی یا آلاینده های شیمیایی موجود در محیط کار می توان با بکارگیری روشهای کنترلی داده و باعث کاهش اثرات سوء گردید.
روشهای حذفی،کنترلی وکاهنده اثرات سوء به شرح ذیل ارایه می گردد:
الف) به کارگیری روش فنی و مهندسی:
تجهیز مواضع و ایستگاه های کاری انتشار دهنده آلودگی گردوغبار سربی به سیستمهای تهویه بگ فیلتر . 
تجهیز مواضع و ایستگاه های کاری جهت بخارات اسیدی و فیوم های سربی به سیستمهای تهویه اسکرابر. 
تدوین، استقرار و اجرای رویه های کاری مربوطه. 
ب) به کارگیری روش مدیریتی:
ارتقاء فرهنگ بهداشت کار کارکنان با برگزاری دوره های آموزشی. 
ایجاد و اجرای نظام مناسب برای تشویق و تنبیه افراد در خصوص رعایت و بکارگیری اصول و دستورالعمل های بهداشت کار. 
پایش افراد آلوده به سرب جهت انجام اقدامات درمانی و مدیریتی شامل کاهش ساعت کاروجابجایی شغلی وبازنشستگی 
پزشکی، افزایش تسهیلات بهداشتی از جمله دوش ها و روشویی ها و شویندهای مناسب و استفاده منظم و اجباری کارکنان
درمعرض تماس با سرب از این امکانات بخصوص هنگام خوردن و آشامیدن و همچنین زمان پایان کار و بازگشت به منزل.
حذف اضافه کاری های خارج ازشمول استاندارد، اتوماسیون فعالیتها و فرآیند تولید، تهیه وتوزیع رژیم غذایی مناسب شامل 
انواع فیبرها و سبزیجات و نوشیدنی های مدر مثل ماءالشعیر و لبنیات و… .
افزایش توان علم و فن آوری در جهت ساخت و تولید باطری های سرب . 
افزایش توان علم و فن آوری در جهت انجام فعالیت های کاری فرایند تولید( با آلودگی سربی) توسط ماشین آلات هوشمند و 
در فضای کاری بدون حضور انسان و در جهت حذف مواجهه پرسنل با سرب.
پیمانکاران – مدیریت تغییر – مدیریت تامین کنندگان و میزان HSE در جهت کنترل HSE-MS تدوین و استقرار سیستم 
خسارات ناشی از فرآیند تولید و نا ایمن بودن محیط کار.
به منظور شناسایی حفاظ های ایمنی موجود و راه (JHA) تدوین سیستم مدیریت ریسک و برمبنای آنالیز مخاطرات شغلی 
کارهای مدیریتی بهبود و همچنین برآورد تجهیزات و کالای مورد نیاز این بخش بر اساس استاندارد و مقررات ملی و بین
المللی.
ج) استفاده از لوازم حفاظت فردی:
تهیه وتوزیع وسایل حفاظت فردی مناسب از جمله ماسکهای فیلتر دار و کارتریج دار جاذب فیومهای سربی. 
تهیه وتوزیع واستفاده از لباس کار، دستکشهای چرمی و پیش بندهای برزنتی یا چرمی، ضمن کاهش انتشار محیطی می 
توان جذب انسانی این عنصر سمی را کاهش داد.
با توجه به معنادار بودن ارتباط بین استرس ناشی از کار و فرسودگی شغلی در کارکنان صنعت باتری سازی می توان گفت،
ضرورت توجه مسئولین و مدیران صنعت درجهت بهسازی محیط های کار با هدف تقلیل استرس های کاری و کاهش
فرسودگی شغلی کارکنان بیش از پیش احساس می گردد.
منابع:
. ۱٫ عقیلی نژاد، م.، فرشاد، ع. الف.، مصطفایی، م. و غفاری، م. طب کار و بیماری های شغلی. چاپ اول، انتشارات ارجمند: تهران ۱۳۸۰
. ۲٫ حلم سرشت، پ. و دل پیشه، الف. بهداشت کار، چاپ اول، انتشارات چهر: تهران ۱۳۷۶
Sauter, S. Lawrence, M., & et al (2013). Stress at work, DHS (NIOSAH). Retrieved August 20, 2013.3
Tabatabaei،sh.and assistant(2012).General health, stress associated to the work and job satisfaction of Hormozgan Cement.۴
Factory employees in Iran. .Elsevier.social and Behavioral Sciencses٣٠.
Plaisier, I. , Bruijin, J.G. , Graaf, R. , and Have, M. (2007). Contribution of working conditions and social support to the.۵
onset of depressive and anxiety disorders among male and female employees. Social Science and Medicine, 64: 401-410
۶ . علوی، س. ، جنتی فرد، ۵٫ ف. و داوودی،ع. بررسی و مقایسه ی سلامت روانی و فرسودگی شغلی در کارکنان و کارگران شرکت سایپا،
. ماهنامه مهندسی خودرو و صنایع وابسته، ( ۱۳۸۸ ).شماره ی ۶