شرایط تأسیسات ایمنی و پیشگیری از حریق در انبار کالاهای صادراتی

پیشگفتار

آئین‌نامه‌ی کاربرد و شرایط تأسیسات ایمنی و پیشگیری از حریق در انبار کالاهای عادی که به‌وسیله کمیسیون فنی استاندارد انبارها زیرنظر کمیته‌ی ملی ساختمان و تحت نظارت شورای عالی استاندارد در مؤسسه‌ی استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران تهیه و تدوین گردیده است، به‌استناد ماده یک ( قانون مواد الحاقی به قانون تأسیس مؤسسه‌ی استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران مصوب ۲۴ آذر ۱۳۴۹ ) به‌عنوان استاندارد رسمی ایران منتشر می‏گردد .

با بررسی امکانات و مهارت‌های موجود و اجرای آزمایش‌های لازم، استاندارد حاضر با استفاده از آئین‏نامه‌ی زیر تهیه گردید:

National fire code volume 9 U.S.A

 

مقدمه

انگیزه‌ی تهیه و انتشار این آئین‏نامه آن است که روش‌های صحیح فنی در ساختمان انبارها و باراندازها تعیین گردد تا با مراعات آنها، اموال و کالاها در محیط سالم نگهداری و ترخیص گردند.

هر سال در اثر بی‏توجهی به مشخصات فنی، ساختمانی، تأسیسات الکتریکی و شرایط ایمنی در ساختمان انبارها، خسارات جبران‏ناپذیری متوجه صاحبان کالاها و انبارها می‏شود که تأثیر نامطلوبی بر وضع اقتصادی کشور و افراد به جای می‏گذارد. کمیسیون تهیه‌ی آئین کاربردهای ساختمان انبارها با بررسی انواع کالاهای صادراتی و وارداتی بر آن شد تا کالاها را بر حسب شرایط نگهداری یکسان، حتی‏المقدور به نحوی گروه‏بندی نماید که انواع انبارها به حداقل تقلیل یابد. لذا انبارها به انواع مختلف تقسیم شدند که انبار کالاهای عادی از جمله‌ی آنها بوده و تأسیسات ایمنی و پیشگیری از حریق آنها در این جزوه تدوین شده است.

 

تعریف انبار کالاهای عادی

– انبار کالاهای عادی عبارت است از فضای مسقف و محصور که طبق این جزوه و آئین کاربردهای شماره ۷ و ۹ ایران دارای مشخصات ساختمانی و تأسیسات ایمنی و الکتریکی باشد.

 

1. هدف و دامنه کاربرد

هدف از تهیه این آئین، کاربرد تعیین نکات قابل‌توجه در مورد تأسیسات ایمنی و پیشگیری از حریق در انبار کالاهای عادی است تا متخصصین امر و صاحبان انبارها بتوانند با توجه به آنها اقدامات لازم را به عمل آورند.

 

2. شرایط ایمنی و پیشگیری از حریق

شرایط ایمنی و پیشگیری از حریق که بایستی در ساختمان انبار کالاهای عادی انجام گیرد، عبارتند از:

۱-۲- انبار باید تحت حفاظت نگهبان ۲۴ ساعته قرار گیرد. تعداد نگهبان حداقل یک نفر و نسبت به وسعت ظرفیت انبار، ممکن است چند نفر باشد.

۲-۲- محوطه‌ی انبار باید توسط سیم خاردار و مشابه آن محصور گردد.

۲-۳- محل انبار باید از کانون‌های خطر- محل‏های سیل‏گیر و جذر و مد دور باشد.

۲-۴- آب انبارها با آب ذخیره‌ی کافی در محوطه انبار وجود داشته باشد.

۲-۵- سیستم لوله‏کشی آب با بازده حداقل۲۸۳۰ لیتر در دقیقه (۷۵۰ گالن آمریکائی در دقیقه ) با فشار ۵/۱۰کیلوگرم بر سانتیمتر مربع (۱۵۰ پوند بر اینچ مربع ) برای مدت حداقل سه ساعت ضروری است.

۲-۶- وسیله اطلاع‌رسانی به آتش‌نشانی شهرداری مهیا باشد.

۲-۷- هر یک از وسائل نقلیه‌ی سبک یا سنگین که برای تخلیه، بارگیری و یا نقل و انتقال کالاها به داخل محوطه انبار وارد می‏شوند و یا در آنجا مشغول فعالیت هستند، می‌بایست به یک دستگاه کپسول آتش‌نشانی مجهز باشند.

۲-۸- توصیه می‏شود، محل ساختمان انبار طوری انتخاب شود که امکان سرایت آتش از خارج به آن کمتر بوده و در عین حال به منابع آب و یا شیرهای آتش‌نشانی شهر نزدیک باشد.

۲-۹- برای تقلیل خسارات متصوره در اثر آتش‌سوزی و همچنین به‌منظور اینکه اجناس کمتری در معرض آتش‏سوزی قرار گیرد، توصیه می‏شود، مساحت انبارها کم باشد و از ساختن انبارهای بزرگ با مساحت زیاد خودداری شود. ارتفاع, شکل و ساختمان انبار و همچنین تقسیم‏بندی انبار به انبارهای کوچک ( به وسیله دیوارهای مقاوم در مقابل آتش ) عواملی هستند که برای ایمنی ضروری هستند. این عوامل با تیپ و نوع وسایل مبارزه و حفاظت از حریق در هنگام طراحی مساحت انبار مؤثرند.

مساحت این نوع انبارها بهتر است محدود به ۴۵۰ تا ۱۳۵۰ مترمربع باشد.

احداث انبارهای بزرگ و تقسیم‌نشده به این سبب که اجناس زیادی در معرض آتش‌سوزی قرار می‌گیرند و همچنین مبارزه با حریق و نجات اجناس دشوار می‌باشد، توصیه نمی‏شود، در صورتی‌که در انبارهای کوچک اثر جریان آب در مبارزه با آتش‏سوزی بیشتر می‏باشد.

در محل تقسیم کردن انبارها به قسمتهای کوچک باید دقت شود که دیوارها از نوع نسوز انتخاب و پس از عبور از سقف حداقل به اندازه یک متر از سقف خارجی ارتفاع داشته باشد .

انبارهای دراز و باریک به مناسبت اینکه بهتر می‏توان در آنها با آتش سوزی مبارزه کرد بر انبارهای مربعی شکل ترجیح داده می‏شود .

۲-۱۰- قسمتهائی از ساختمان که برای موتورخانه , حرارت مرکزی و امثال آن بکار می‏رود باید به وسیله دیوارهای مقاوم در مقابل آتش سوزی ( به مدت حداقل ۲ ساعت ) ساخته شود .

۲-۱۱- در مواردی که بین قسمتهای دیوار کشیده شده در وجود دارد این در باید از نوعی انتخاب شود که در موقع آتش‏سوزی خود به خود و با دقت بسته شده و همچنین حداقل ۲ ساعت در مقابل آتش‏سوزی مقاومت کند .

۲-۱۲- ساختمانهای یک طبقه برای انبار مزیت بیشتری نسبت به ساختمانهای چند طبقه دارد زیرا در مبارزه با حریق و همچنین نجات اجناس نسوخته از ساختمانهای یک طبقه بسیار راحت‏تر انجام می‏گیرد انبارهایی چند طبقه ممکن است مورد توسعه آتش سوزی از طبقات پائین و صدمه آب از طبقات بالاتر قرار گیرند و به این ترتیب آنچه که از آتش‏ سوزی صدمه ندیده در اثر آب از بین برود لذا توصیه می‏شود , در محل‏هائی که اجبارا انبارهای بیش از یک طبقه ساخته می‏شود کف طبقات این ساختمانها در مقابل آتش سوزی و نفوذ آب مقاوم بوده و دارای وسیله تخلیه آب و حفاظت شافت‏های عمودی باشد .

۲-۱۳- ارتفاع سقف انبار باید با در نظر گرفتن نوع جنسی که در آن نگهداری می‏شود و نوع در دسترس قرار گرفتن اجناس به حداقل رسانده شود .

ارتفاع انبارهائی که اجناس قابل احتراق معمولی در آنها گذارده می‏شود و یا دارای جعبه‏های مقوائی هستند بین ۴/۵ تا ۶/۴۰ متر در نظر گرفته شود .

ارتفاع انبارهائی که اجناس قابل احتراق و یا غیرقابل احتراق در جعبه  ‏های مقوائی در آنها گذارده می‏شود در حدود ۴/۵ متر خواهد بود .

۲-۱۴- توصیه می‏شود که برای انبارها آب‏پاشی سقفی از نوع اتوماتیک نصب گردد .

۲-۱۵- در هر انبار باید تعداد خاموش کننده کافی مطابق با مشخصات لازم با نظر یک نفر متخصص آتش نشانی نصب شود .

این خاموش کننده‏ها باید با نوع آتش سوزی که ممکن است در انبار ایجاد شود مطابقت داشته باشد .

طرز قرار گرفتن این نوع وسایل طوری باشد که برای دسترسی به هر یک بیش از ۳۰ متر فاصله طی نشود . خاموش کننده‏ها باید نزدیک درها قرار گیرند در محل‏هائی که خطر یخ‏زدن آب داخل این خاموش کننده‏ها موجود است باید اقدامات لازم برای جلوگیری از یخ زدن به عمل آید .

انشعاب آب آتش ‏نشانی , لوله ‏های کتانی و سایر وسایل مورد لزوم مبارزه با آتش‏سوزی با تائید آتش نشانی محل برای انبارهای چند طبقه تهیه شود .

۲-۱۶- در محل‏هائی که وسایل خودکار آتش نشانی نصب نگردیده می‏توان دستگاههای خودکار اعلام خطر , دستگاههای علامت‏دهی , نگهبان و امثال آن ترتیب داد .

وسایل اعلام خطر حریق که با نیروی الکتریسیته یا بخار بکار می‏افتد باید طوری تعبیه شود که در صورت از کار افتادن نیروی الکتریسیته یا بخار مؤسسه یا انبار مانعی برای کار کردن این دستگاهها نباشد باید علاوه بر سیستم‏های اعلام خطر قبلی که ذکر شد از سیستم دیگر اعلام خطر مانند زنگ خطر یا دستگاه اعلام خطر فشاری که با برق یا بخار کار می‏کند استفاده کرد در هنگام نصب این وسایل باید با رنگ قرمز مشخص گردد همچنین باید از نقطه‏نظر نوع و آهنگ صدا نسبت به کلیه وسایل صوتی دیگر مشخص باشد و به هیچ وجه برای مقاصد دیگری غیر از اعلام خطر حریق و یا اخطار افراد برای تمرین‏های مبارزه با حریق مورد استفاده قرار نگیرد .

۲-۱۷- کلیه پلکانها و شافت‏های عمودی برای جلوگیری از انتقال آتش سوزی یک طبقه به طبقه دیگر با روش لازم حفظ گردد .

۲-۱۸- حفاظت از آتش سوزی خارجی ( در معرض آتش سوزی واقع شدن .)

توصیه می‏شود این نوع حفاظت که ممکن است حتی یک دیوار آجری معمولی باشد تهیه شود . هر قسمت چوبی و غیرچوبی ساختمان که توسعه آتش سوزی را بداخل ساختمان انبار اجازه دهد باید محافظت گردد .

وسایل حفاظت ساختمان از آتش سوزیهای خارج باید در بهترین وضع نگهداری شود .

۲-۱۹- توصیه می‏شود چنانچه ساختمان دارای چند طبقه است کف‏ها غیرقابل نفوذ در برابر آب باشد و وسیله تخلیه آب از طبقات فراهم شده باشد .

۲-۲۰- توصیه می‏شود سقف‏های بزرگ و طویل با وسیله‏ای مطمئن جهت تهویه و تخلیه دود مجهز گردد تا در موارد آتش سوزی دود و گازها خارج شده و آتش نشان بتواند محل قطعی حریق را تشخیص داده و اقدام به خاموش کردن آن نماید در غیر این صورت به تناسب تجمع گاز و دود در انبار , وسعت دید آتش نشان از بین رفته و به خیال اینکه کلیه اجناس واقع در انبار در معرض حریق است اقدام به پاشیدن آب در تمام قسمتها و از بین بردن اجناس سالم می‏نمایند .

۲-۲۱- در سقف این انبارها نباید برای گرفتن نور خورشید از شیشه‏های محدب و یا عادی استفاده شود و در صورت اجبار باید شیشه به وسیله رنگ مات گردد .

۲-۲۲- سیم کشی انبارها حتی‏المقدور باید در داخل کار باشد در غیر این صورت باید از لوله فولادی که سیم‏ها از داخل آن عبور می‏کند استفاده کرد .

۲-۲۳- توصیه می‏شود نوع لامپ‏های داخل انبار کالاهای مخصوص از نوع ضد شعله باشد و در انبارهائی که اجناس معمولی انبار می‏شود لامپ‏ها دارای حبابی باشد که در صورت شکستن از ریختن ذرات داغ بر روی اجناس جلوگیری شود .

۲-۲۴- توصیه می‏شود سقف انبارها به اندازه ۸۰ سانتیمتر از طرفین به بیرون آمده تا روی سکوهای اطراف انبارها را بپوشاند تا بدین وسیله شرایط امن‏تری ایجاد گردد .

۲-۲۵- داخل انبار باید با علامتگذاری مانند خطکشی رنگی , بلوک‏بندی و خیابان‏بندی شود تا در جلوی درب انبار کالائی چیده نشود و برای این کار معمولا یک خیابان سرتاسری به عرض حداقل ۱/۲۰ ( با خط سفید به عرض ۱۰ سانتیمتر ) کشیده و دور تا دور دیوار انبار به فاصله ۷۵ سانتیمتر جهت عبور و کنترل کالا و همچنین امکان عبور مأمورین و وسایل آتش نشانی در نظر گرفته شود .

۲-۲۶- در داخل انبارها می‏توان از دو نوع شیر آب آتش نشانی به منظور مبارزه با حریق استفاده کرد .

۲-۲۶-۱- جعبه‏های آتش نشانی ـ این جعبه‏ها هر کدام حداقل دارای ۲۰ متر لوله برزنتی تولاستیکی با رویه نخ نایلون یا پرلون به اندازه ۳۸ میلیمتر (۱/۵ اینچ ) با سر قفل و سیستم مناسب انتخاب شده و هر لوله باید با یک عدد سر لوله آب‏پاش با قطر لازم و شیر مربوطه مجهز باشد .

در روی این جعبه باید کلمه آتش نشانی که مشخص کننده این نوع جعبه‏ها است با رنگ نوشته شود . ضمنأ لازم است طرز کار شیر آتش نشانی فوق‏الذکر با عکس و مطالب ساده به زبان فارسی تهیه و بر روی جعبه نصب شود .

۲-۲۶-۲- قرقره‏های آتش نشانی با لوله لاستیکی فشار قوی به طول حداکثر ۳۰ متر و به قطر ۱۹ میلیمتر (اینچ ) و سر لوله قابل کنترل و شیر مربوطه . بعضی از این قرقره‏ها به طور خودکار کار می‏کنند یعنی به محض کشیدن و باز کردن قرقره , آب در داخل لوله جریان پیدا می‏کند و در بعضی از آنها با باز کردن شیر , آب فوران می‏کند .

باید طرز استفاده صحیح و سریع از این نوع قرقره‏ها به صورت مصور , ساده تهیه و کنار قرقره‏ها نصب شود .

یادآوری ۱ ـ چنانچه انبارداری وسایل اتوماتیک باشد نصب وسایل یاد شده در فوق لازم نیست .

۲-۲۷- کپسول‏ها باید طوری در داخل انبارها نصب گردد که از زاویه دید مأمورین آتش‏نشانی و انباردار و کمک انباردار و کارگران دور نباشد . ضمنأ به آسانی بتوان کپسول را از روی دیوار برداشته و مورد استفاده قرار داد بنابراین حداکثر ارتفاع نصب کپسول باید ۱/۸۰ متر باشد .

محل نصب کپسول‏ها و با هر نوع وسیله آتش نشانی دیگر باید به رنگ قرمز مجسم و مشخص گردد .

۲-۲۸- در خارج از انبار نیز باید کپسول‏های مورد نظر به فاصله هر ۳۰ متر نصب گردد .

در اطراف انبارهای کالا ( چسبیده به سکوی انبار ) باید شیرهای پایه‏دار آتش نشانی در دو طرف به اندازه ۶۳ میلیمتر (۲/۵ اینچ ) یا ۳۸ میلیمتر (۱/۵ اینچ ) وجود داشته باشد نصب شود و فاصله هر یک از آنها از یکدیگر نباید از ۳۰ متر کمتر باشد . و برای اینکه آب داخل آنها در زمستان یخ نزند باید در داخل دیوار کار گذاشته شده باشد و یا دور بدنه آنها با نمد و یا الیاف شیشه‏ای و یا گونی مستور و پیچیده شود و همچنین ممکن است آب داخل شیرها به وسیله شیر تخلیه که معمولا پائین‏تر از سطح لوله‏کشی داخل تأسیسات تعبیه می‏شود تخلیه و در مواقع ضروری فورا شیر آب لوله‏کشی را باز نمایند .

۲-۲۹- در داخل و خارج انبارها می‏باید تابلوی استعمال دخانیات ممنوع است با عکس کبریت نیم‏سوخته و یا سیگار به زبان فارسی و انگلیسی با زمینه سفید و عکس و نوشته قرمز یا بالعکس نصب شود .

۲-۳۰- برای اینکه شیرهای پایه‏دار بند ۲-۲۷ در مواقع تخلیه بارگیری کامیونها و یا راه‏آهن و همچنین حرکت ارابه‏های دستی حمل کالا مورد صدمه قرار نگیرند یا باید جنب دیوار انبار کار گذارده شوند و یا اینکه کاملا به بدنه سکوی انبار چسبیده باشند .

۲-۳۱- علاوه بر وسایل فوق شایسته است سطل‏های شن‏دار قرمز رنگ که از سطل آویز آهنی آویزان خواهند بود روی سکوی انبارها چسبیده به دیوار انبار به تعداد هر سطل آویز ۱۰ عدد پیش‏بینی گردد .

سطل‏ها باید به رنگ قرمز باشند و در روی آنها کلمه آتش نشانی به رنگ سفید شناخته شود .

۲-۳۲- برای اینکه عمل با تخلیه و بارگیری به راحتی انجام گیرد و همچنین به منظور فوریت در باز و بسته شدن درها و جلوگیری از گرفتن جای اضافی و نیز به سرعت عمل باز کردن درها در موقع خطر باید درهای انبار به صورت کشوئی و ریلی ساخته شوند . چنانچه درها از ورق آهن ساخته شده باشند و بر روی آنها از داخل و خارج دستگیره آهنی نصب گردد مناسبتر خواهد بود .

عرض درها نباید از ۳ متر کمتر باشد و در هر ۲۰ متر طول انبار یک درب منظور گردد .

۲-۳۳- در آن قسمت از انبار که کالاهائی مانند ـ فرش ـ پارچه ـ کاغذ و مقوا ـ چوب و زغال و گونی , چتائی نگهداری می‏شود نصب دستگاههای مدرنی مانند آب‏پاشهای سقفی خودکار ضروری است .

۲-۳۴- برای سیستم اعلام خطر و مطلع شدن از وقوع آتش سوزی در مواقعی که انبار تعطیل است و کسی در داخل آن نیست ( به خصوص ایام تعطیل و بعدازظهر ) نصب دستگاههای کشف دود کاملا مفید و لازم است .

۲-۳۵- چنانچه امر گرم شدن در داخل انبار با شوفاژ انجام گیرد مناسب‏تر خواهد بود .

۲-۳۶- سر قفل‏های لوله‏های آب آتش نشانی که در انبارها نصب می‏شود باید از نوعی انتخاب گردد که قابل استفاده و مصرف برای مأموران آتش نشانی شهر باشند .

۲-۳۷- تهیه و نصب یک عدد جعبه کمک‏های اولیه در هر انبار ضروری است .

۲-۳۸- نصب تابلوئی که شماره تلفن آتش نشانی شهر بر روی آن بطور واضح نوشته شده باشد در انبار لازم است .

۲-۳۹- تهیه و نصب یک عدد نردبان ثابت بر روی یکی از اضلاع انبار ضروری است تا در مواقع لزوم مورد استفاده قرار گیرد .

۲-۴۰- تأسیسات الکتریکی انبار کالاهای عادی باید به طور آئین کاربرد شماره ۹ ایران انجام گیرد .