علت یابی حریق
- شناسه خبر: 22997
- تاریخ و زمان ارسال: 21 آبان 1397 ساعت 12:00
نویسنده:زهرا کریمی
کارشناس HSE
مقدمه
آتش از زمان پیدایش، همواره انسان را مجذوب خود نموده است، اجداد و نیاکان ما به آتش احترام می‌گذاشتند و از آن برای دور‌کردن جانوران وحشی یا حشرات، پخت وپز، گرم‌شدن و غیره استفاده می‌نمودند. از زمان شناخت آتش، همواره از آن به عنوان یک سلاح جنگی یا به صورت وسیله انهدام نیز استفاده می‌گردید. علی‌رغم منافعی که آتش از زمان پیدایش خود در زندگی انسان داشته، استفاده نابجا از آن منجر به خسارات زیانباری شده است. گاهی در گزارش‌ها می‌خوانید که بازرس علت‌یاب حریق، موارد مهمی از صحنه حریق را فراموش نموده و فقط ساختار ساختمان، محتویات ساختمان و اثر آتش‌سوزی بر روی ساختار سازه را گزارش نموده است و به اینکه واقعا دلیل آتش‌سوزی چه بوده وچرا، هیچ توجهی نکرده است. کارشناس علت‌یاب باید در کار خود دقیق باشد و به تمام جوانب توجه نماید، او بایستی رفتار آتش در ساختمان و ارتباط آن با شکل‌های سوختگی، بررسی الگوهای حریق و اثرات به جا مانده، مستند سازی و ثبت محل بررسی، کسب اطلاعات حریق از شهود، علل آتش‌سوزی برقی، اصول مهم علت‌یابی، کانون‌یابی حریق، بررسی نشانه های آتش‌سوزی عمدی و … را بداند. حقیقت تلخ این است که عاملین حریق عمدی با ایجاد آتش افروزی باعث از بین رفتن وجه هنگفتی از پول و سرمایه جامعه می‌شوند، بررسی علل حریق و حوادث هنری است که بـا بررسی و تجزیه تحلیل اطلاعات بدست آمده، می‌توان به واقعیت‌ها رسید. اساس پژوهش در بررسی علل حریق و حوادث، دستیابی درست و توجه به جزئیات حادثه می‌باشد. دستیابی سیستماتیک روشی علمی است، مثل شیمی و فیزیک که در علت‌یابی حریق، یک فرآیند تجزیه و تحلیل علمی را ایجاد می‌نماید که بر پایه قانون و فرآیند مهندسی استوار است.
هدف از این مقاله ارائه راهنمای کاربردی به کارشناسان درعلت‌یابی حریق می‌باشد.
علت‌یابی حریق و حادثه به منظور پیشگیری از وقوع مجدد آن است و باعث می‌شود تا:
۱- علت اصلی حریق مشخص شود.
۲-مسببین حریق شناسایی و درصورت مشخص‌شدن، شخص خاطی تحت پیگرد قرار گیرد.
۳- اتهامات از دوش افراد بی‌گناه برداشته و تبرئه شوند.
۴- باعث بالابردن فرهنگ ایمنی و پیشگیری از حریق در محیط کار و زندگی می‌شود.
۵-وقوع حریق‌های عمدی که قصد و نیتی در آن دخیل است، مشخص و ضرورت انجام فرآیند بررسی علل حریق و حادثه به صورتی علمی اهمیت می‌یابد.
لذا دانستن مراحل اساسی در بررسی علمی علت حریق، برای مأمورین تحقیق و کارشناسان پی‌جوی حریق ضروری می‌باشد. همچنین باید کارشناسان علت‌یاب نسبت به موارد زیر آگاهی داشته باشند: -رفتار آتش در ساختمان -شهود و کسب اطلاعات حریق از آنها (علل آتش‌سوزی ناشی از برق) بررسی الگوهای حریق و اثرات بجا مانده آن- مستند سازی و ثبت محل بررسی – آشنایی با روانشناسی رفتاری شهود و تطبیق الگوها با مکان بررسی (اصول مهم درعلت‌یابی: مستند‌سازی صحنه حریق- کانون حریق- نشانه‌های آتش‌سوزی عمدی – مدارک و مستندات ، مواد تسریع کننده و ارتباط آن با شکل‌های سوختگی، بررسی و تجزیه تحلیل آزمایشگاهی و … .
آنچه در این مقاله می‌خوانید مباحثی در خصوص آگاهی از مطالب فوق است و با توجه به گستردگی مطالب تنها به موارد اساسی در بررسی علمی حریق پرداخته‌ایم.
بررسی علمی علت حریق، شش مرحله کلی دارد که عبارتند از:
- تشخیص و درک نیازهای مسئله.
- مشخص کردن مسئله (تعریف مسئله یا مشکل)
- جمع‌آوری اطلاعات و داده‌ها.
- آنالیز، تجزیه و تحلیل اطلاعات و داده‌ها.
- فرضیه‌سازی (ایجاد فرضیه‌های متعدد)
- آزمایش و اثبات فرضیه‌ها .
بهترین شروع برای انجام بررسی علل حریق، شامل جمع‌آوری مدارک، شواهد و مستندات آتش‌سوزی است و این کار از اهمیت بسزایی برخوردار است. مصاحبه با شهود آتش‌سوزی نیز اهمیت زیادی دارد، زیرا گفته‌های شهود درصورت درست بودن و صحنه آتش‌سوزی (محل بررسی)که بایستی گفته‌های شهود را اثبات نماید و گفته‌های شهود با محل حریق مطابقت داشته باشد، می‌تواند در کشف علت حریق، کمک شایانی نماید، همچنین در صرف زمان نیز صرفه‌جویی می‌گردد، اما باید توجه نمود گاهی شهود دروغ می‌گویند یا شما را گمراه می‌نمایند که آن هم دلایل مختلفی دارد، مثلاً پنهان کردن جرم و جنایت، تفسیر آتش‌سوزی به دلخواه خود، بزرگ‌نمایی خود و یا خودنمائی در اطفاء آتش‌سوزی تا مثل یک قهرمان با او برخورد شود و …،کارشناس تحقیق باید دارای دید باز بوده، از خود فرضیه یا تصوری غلط، نسازد بلکه باید به علائم و نشانه‌های موجود در محل توجه نموده و هرگز نباید در کار تحقیق و بررسی عجله کند، بلکه باید به رفتار شهود توجه کند و از شهود، در مورد حالات و چگونگی آتش‌سوزی، محل قرار گرفتن آنها (موقعیت زمانی و مکانی شهود نسبت به آتش‌سوزی) سوال کند، سپس گسترش حریق و هر عملی، پیش از رسیدن نیروی آتش‌نشانی را بپرسد.
کارشناس علت‌یاب باید دقیق باشد، ابتدا با شهود صحبت کند اما به سخنان آنها اکتفا ننماید، بلکه همه گفته‌ها را عیناً مثل گفته و کلمات شهود (داخل دفترچه یادداشتی که همراه دارد) ثبت نماید. هرچه تعداد شهود بیشتر باشد بهتر است (درصد خطا کمتر می‌شود) سپس با مالک محل، چنانچه در محل می‌باشد، صحبت نموده و نظر او را در مورد آتش‌سوزی جویا شود، در ضمن دلیل آتش‌سوزی یا هرگونه سوء‌ظن خود را به مالک یا خبر‌نگاران در محل اعلام نکند (احتمال اشتباه یا غلط بودن دلیل حادثه وجود دارد) در ضمن سوالات کارشناس از شهود نباید دارای پاسخ کوتاه، بله یا خیر باشد، بلکه بایستی شهود را وادار به توضیح دادن نماید. ارزیابی بیشتر از محل حریق و مدارک جمع‌آوری شده نیز باید انجام شود. کمک گرفتن از دیگر متخصصین نیز مناسب و لازم می‌باشد. مثلاً در صورت قتل یا وجود فوتی در محل، علت مرگ از طریق تشخیص هویت و پزشک قانونی با توجه به تخصص ایشان اعلام شود و در حوادث برق و گاز استفاده از متخصصین برق، گاز هنگام علت‌یابی در صورت نیاز بکار گرفته شود.
هنگام بررسی علل حریق هرگز عجله نکنید، با فکری باز، به تمام جوانب و علائم و جزئیات در محل دقت نموده و هرگز تصورات یا فرضیاتی که از حادثه ساخته‌اید را نتیجه‌گیری نکنید. در صورتی که مالک دچار شوک شده باشد، مصاحبه با او به زمان دیگری موکول گردد، اگر شرایط او بحرانی نمی‌باشد، او را به محلی آرام، کمی دورتر از صحنه حادثه برده، مصاحبه گردد، چنانچه مدت زمانی از حریق گذشته و مالک آرام و به شرایط عادت نموده و با آن کنار آمده، در نزدیک محل، با او مصاحبه نموده و گفته‌هایش ثبت گردد، تاریخ، زمان، نام مصاحبه کننده ونام مصاحبه شونده در گزارش آورده شود. اگر مصاحبه شونده گفته‌های خود را امضاء نماید، گزارش ارزش قانونی دارد. کارشناسان آتش‌نشانی، تجربیات زیادی در مورد ارزیابی اطلاعات حریق داشته، می‌توانند گاهی با اولین سوالات خود از مالک یا آتش‌نشانانی که اطفاء‌حریق نموده‌اند و یا با سوال از نگهبان ساختمان که در محل حاضر بوده است، به علت آتش‌سوزی پی‌برند.
تحقیقات کارشناس علت‌یاب بر دو اصل استوار است:
- شهود (افراد، مدارک و مستندات)
- مکان بررسی (صحنه حریق)
بررسی محل حریق نیازمند استفاده از تجهیزات خاصی است، حتی می‌توان از سگ و شم‌بویایی عالی آن در کشف مواد سریع‌الاشتعال استفاده نمود. (استفاده از سگ در بسیاری از کشورهای اروپایی از جمله انگلستان، آلمان، فرانسه و … برای کشف سریع علت‌حریق انجام می‌شود.) بدون استفاده از سگ، جستجو در صحنه حریق نیازمند صرف مدت زمان زیاد و حفاری یا کاوش مرحله به مرحله محل می‌باشد.
ادامه دارد… .
