لزوم و چالشهای کاربرد C4I در فرماندهی حوادث در کشور
- شناسه خبر: 22436
- تاریخ و زمان ارسال: 30 مرداد 1397 ساعت 12:00
نویسنده: هاشم ستاره
۱دکترای مدیریت محیط زیستHSE، مدرس دانشگاه صنعت نفت آبادانSetareh8191@gmail.com
چکیده:
مدیریت حوادث و شرایط اضطراری یکی از مهمترین چالشهای حاضر در دنیا و از جمله در کشور ما می باشد. از مهمترین چالشها در این حوزه عدم استفاده به هنگام و اثربخش از تجهیزات و زیرساختها و همچنین عدم هماهنگی و تعامل فرماندهی، تیم های پاسخ و پشتیبانی می باشد در طی دهه گذشته ، مفاهیمی مثل C۲I و C۴I که در در فرماندهی حوادث و سوانح مطرح شدند. همچنین الگوهایی همانند C۶I وC۴ISR از رویکردهای فرماندهی عملیات نظامی مطرح گردیدند که الگوی C۶I قابلیت تعمیم به فرماندهی حوادث را ندارد ولی می توان الگوی C۴ISR را به سامانه های فرماندهی حوادث تعمیم داد. در نهایت، رخداد حوادث و سوانح بدیهی و اجتناب ناپذیر است و آنچه که باعث کاهش پیامدها و اثرات نامطلوب منجر به رخداد حوادث خواهد شد، صرفا با اجرای به هنگام،اثربخش و کارامد یک سامانه فرماندهی حوادث ممکن خواهد بود و این سامانه با توسعه و عملیاتی ساختن مختلف مفاهیم و ارکان مهمی همانند C4I امکان پذیر خواهد بود.
مقدمه :
موضوع مدیریت حوادث و شرایط اضطراری یکی از مهمترین چالشهای حاضر در دنیا و از جمله در کشور ما می باشد. علیرغم پیشرفت های فن آورانه در حوزه سامانه های مدیریت حوادث و شرایط اضطراری، همچون سامانه[۱] های هشدار زودرس، سیستم های ارتباطی و مکان یابی و غیره، متاسفانه در زمان پاسخ به رخداد حوادث مختلف ، شاهد عدم اثربخشی اقدامات پاسخ هستیم. بر اساس آسیب شناسی صورت پذیرفته، یکی از مهمترین چالشها در این حوزه عدم استفاده به هنگام و اثربخش از تجهیزات و زیرساختها و همچنین عدم هماهنگی و تعامل فرماندهی، تیم های پاسخ و پشتیبانی می باشد. از دیگر سو، عدم درک صحیح مفهوم طرح ریزی اقتضایی[۲] در زمان شرایط اضطراری و خلاقیت فرماندهی در مدیریت عوامل حادثه و شرایط اضطراری از جمله چالشهای اساسی در فرماندهی حوادث و شرایط اضطراری است[۳].
به همراه موضوع ICS[۳] در طی دهه گذشته ، مفاهیمی مثل [۴]C۲I مطرح شد و سپس به مفاهیمی همچون C۴I[۵] که در سامانه های فرماندهی نظامی و عملیاتی مطرح شد و این مفهوم به سامانه های فرماندهی حادثه تعمیم یافت. این اجزاء شامل فرماندهی، کنترل، هماهنگی، ارتباط و خلاقیت بودند که البته در مدل های متداول به جای هماهنگی از کامپیوتر استفاده می شود. الگوهایی همانند C۶I وC۴ISR که در C6I واژه هایی شامل سامانه های سایبری[۱] و حمله[۲] و در C۴ISR واژه های شناسایی[۳] و نظارت[۴] به مفهوم C۴I اضافه گردیده می باشد، مفاهیم و ارکانی هستند که صرفا در سامانه های نظامی استفاده می گردند و تاکنون این مفاهیم به سامانه های مدیریت حوادث و سوانح تعمیم داده نشده است.[۵],[۱] در این مقاله سعی گردیده به لزوم و اهمیت این موضوع در ارتقاء سطح اثربخشی و کارایی مدیریت حوادث و سوانح پرداخته شود.
[۱] Cyber Systems
[۲] Combat
[۳] Surveillance
[۴]Reconnaissance
مروری بر ادبیات موضوع:
درک صحیح از تفاوتهای مدیریت حادثه[۱]، مدیریت شرایط اضطراری[۲] و مدیریت بحران[۳]، یک نکته بسیار اساسی و مهم است. علیرغم تعاریف متعددی که در زمینه این سه محور اساسی گردیده متاسفانه حدود و ثغور این سه محور همچنان در کشور ما به درستی درک نگردیده است. یکی از بهترین تعاریفی که در این حوزه گردیده و به نوعی حدود و مرزهای این سه موضوع را مشخص نموده است، تعریف این سه حوزه بر اساس تئوری منابع و نیاز است.
[۱] Incident Management
[۲] Emergency Management
[۳] Crisis management
بر این اساس نحوه اقدامات و سلسله مراتب فرماندهی ، کنترل ، هماهنگی و ارتباطات در هر برهه کاملا متفاوت می باشند و نحوه نقشها و مسئولیتها و پاسخگوی ها کاملا متفاوت است. در سامانه فرماندهی حادثه، از واژه حادثه یا سانحه[۱] استفاده می شود و به اشتباه توسط برخی متخصصین این حوزه ، بر اساس تقسیم بندی متداول در سامانه های مدیریت ایمنی که این واژه رویداد نامطلوب تلقی می گردد و شامل حادثه[۲] و شبه حادثه[۳] است، این واژه در ادبیات فرماندهی حوادث به مفهوم همان حادثه اصلی بوده و دربرگیرنده شبه حادثه نیست.
ارکان اساسی در فرایند مدیریت حوادث:
در فرایند مدیریت حوادث سه رکن اساسی وجود دارد که در واقع مبتنی بر همان تئوری منابع و نیازها می باشد و شامل اجزاء ذیل هست:
سامانه C4I اگرچه یکی ازسه جزء مهم در سامانه مدیریت شرایط اضطراری است و دارای تاثیرگذاری مستقیم بر روی مولفه های کاهش نیازها و افزایش منابع است. در ابتدا مفهوم فرماندهی و کنترل در فرماندهی حوادث مطرح گردید. فرماندهی و کنترل در واقع، مدیریت تسهیلات، زیرساختها ، افراد، تجهیزات و روشهای اجرایی و همچنین دریافت، توسعه و توزیع اطلاعات مورد نیاز تصمیم گیرندگان، در راستای طرحریزی هدایت و کنترل عملیات است. هدف اساسی در فرماندهی و کنترل، ایجاد اثرگذاربخشی هوشمندانه بر روی یک سامانه (انسان و روشها و تجهیزات ) است که از طریق اعمال اختیار و هدایت از سوی یک فرمانده مشخص بر نیروهای پاسخگو و جهت تحقق ماموریتی مشخص است[۴]. آن چه که در نتیجه اجرای فرایند فرماندهی وکنترل حاصل می گردد شامل سرعت تصمیم، دقت، وسعت کنترل و نهایتا بر اساس شرایط موجود ریسکپذیری توسط فرمانده عملیات است.
[۱] Incident
[۲] Accident
[۳] Near-Miss, Near Hit
در مسیر توسعه اثربخشی و کارایی سامانه های مدیریت سوانح و حوادث، C۴I به عنوان یک الگوی مناسب از سامانه های فرماندهی نظامی وارد سامانه های فرماندهی حوادث و سوانح شد و هدف از آن تحقق بهینه سه عنصر مهم هماهنگی[۱]، همگرایی[۲]و سرعت[۳] بود[۵].
هر سامانه فرماندهی در صورتی توانمندی های لازم در زمان رخداد حوادث را خواهد داشت که بتواند، فرماندهی واحد، زبان مشترک، ساختار منسجم و قابل انعطاف، سیستم و تجهیزات ارتباطی جامع، کنترل محدوده عملیات، طرح های عملیاتی یکپارچه و مدیریت جامع منابع داشته باشد. در هر سامانه فرماندهی با استفاده از ارکان پنج گانه مدل C۴I یک فرماندهی اثربخش و کارامد از طریق جمعآوری، پردازش و تحلیل مداوم دادههای محیطی، تنظیم مأموریت ها ، ارزیابی وضعیت و تصمیمگیری، هماهنگی دستورات و فرامین با تیم های عملیاتی ، برنامهریزی عملیاتی، سازماندهی تعاملات و هماهنگسازی پشتیبانی همه جانبه و دستوردهی مداوم به نیروهای پاسخگو در راستای حفظ سلامت و سطح آمادگی تیم های عملیاتی و همچنین مدیریت منابع با هدف تأمین نیاز تیم های عملیاتی فرماندهی و کنترل های لازم در صحنه حادثه حاصل خواهد شد[۵].
نتایج و بحث:
اگرچه مفاهیم فرماندهی و کنترل در سامانه های فرماندهی حوادث به صورت عملیاتی مطرح گردید و در سوانح مختلف مورد استفاده و پس از آن مورد تحلیل و نقد کارشناسانه قرار گرفت ،اما در راستای اثربخشی بهتر و برطرف ساختن نقائص مشهود در عملیات پاسخ، سایر مولفه های دیگر همانند هماهنگی و ارتباط و خلاقیت به این دو عنصر و رکن اساسی اضافه گردید.
در تحلیل و نقد عملکرد نحوه مدیریت حوادث در کشور ، دقیقا مواردی که منجر به رخداد ناکامی در حصول نتیجه مدیریت حوادث و سوانح می گردد، در نتیجه ضعف در توجه به این ارکان پنج گانه است. ضعف در اجرای اثربخش فرماندهی واعمال کنترل های لازم در صحنه و همچنین ضعف در هماهنگی عملیاتی و ارتباطی بین نیروهای پاسخگو و نیروهای پشتیبان و سایر نهادها همانند وزارت نیرو، نیروی انتظامی ، شرکت ملی گاز و سایر نهادها و نیز ضعف در تحلیل سناریوهای پیش بینانه و طرح ریزی اقتضایی بر اساس شرایط موجود و عدم خلاقیت در ارائه طرح های اضطراری و در صحنه از جمله مواردی است که در حوادث اخیر در کشور مشهود و ملموس است. در طرح ریزی و اجرای این عناصر، مهمترین و ابتدایی ترین گام تجزیه و تحلیل علمی حوادث و نحوه مدیریت آنها در کشور است تا بتوان به نحو ملموس و قابل درکی به طرح ریزی های تاکتیکی[۴] و عملیاتی[۵] اثربخش تر و کارامدتری دست یافت. به نظر می رسد که دو رکن سامانه های سایبری و حمله در مفهوم C۶I نیازی به تعمیم در رویکردهای نوین و باز طراحی های فرماندهی حوادث نداردو ارکان C۴I تکافوی ایجاد اثربخشی و کارایی لازم را در سامانه های فرماندهی حوادث ایجاد خواهند نمود و نیازی به تعمیم این رکن در این ساختار نیست. اما مفاهیم شناسایی و نظارت در الگوی C۴ISR از جمله مفاهیمی هستند که قابلیت تعمیم به این الگو را خواهند داشت.
[۱] Coordination
[۲] Convergence
[۳] Speed
[۴] Tactical
[۵] Operational
نتیجه گیری:
بر اساس مواردی که بیان گردید، آن چه که یک نیاز اساسی و اصلی در ساختار فرماندهی عملیات پاسخ به حوادث و سوانح است، تغییر رویکرد و اصلاح ساختار طرح ریزی و برنامه ریزی از حالت سنتی به نوین است. اگرچه در طی سالیان اخیر این تغییر ماهیت در حال انجام است و اما لازم است ضمن تبیین اصول و مبانی نوین فرماندهی حوادث، این اصول و مبانی به صورتی کاملا اجرایی و عملیاتی در کشور طرح ریزی گردیده و استقرار یابد و در این راستا از دانش و تجربیات موفق سایر کشورها استفاده گردد. از دیگر سو برگزاری دوره های آموزشی اثربخش در سطوح مختلف عملیاتی و اجرایی بسیار لازم و ضروری است. عدم توجه و غفلت از این مبانی تجربه تلخ رخداد حوادث و شکست در پاسخگویی موثر و کارامد را در پی خواهد داشت. باید توجه داشت که علیرغم رویکردهای پیشگیرانه و مدیریت ریسک، رخداد حوادث و سوانح بدیهی و اجتناب ناپذیر است و آنچه که باعث کاهش پیامدها و اثرات نامطلوب منجر به رخداد حوادث خواهد شد، صرفا با اجرای به هنگام،اثربخش و کارامد یک سامانه فرماندهی حوادث ممکن خواهد بود و این سامانه با توسعه و عملیاتی ساختن مختلف مفاهیم و ارکان مهمی همانند C۴I امکان پذیر خواهد بود.
منابع:
- Service Disabled Veteran-Owned Small Business, “C۶I Solutions in Military Operations” , Online Available: C6ISolutions.com, 2017.
- Hendijani Fard, F., Davies, C., “Agile Emergency Responses Using Collaborative Planning HTN” , WiPe Paper New Technologies for Crisis Management Proceedings of the 14 th ISCRAM Conference, p.p855-867, 2017.
- World Health Organization, “Concepts in Emergency Management” , Online Available:www.who.int/hac/techguidance/tools/WHO_strategy_consecpts_in_emegency_management.pdf , 2016.
- Chan, E., Y. Wa ng, Seyed, T., Maurer, F. ERWear, “Wearable System Design through the Lens of First Responders”, Proceedings of the 2016 ACM on Interactive Surfaces and Spaces, ACM, 2016.
- National Research Council, Division on Engineering and Physical Sciences, Board on Army Science and Technology, Committee on Army Science and Technology for Homeland Defense, “Army Science and Technology for Homeland Security: Report 2: C4ISR”, The National Academies Press, Washinton DC, 2001.