مدیریت تغذیه ای تظاهرات گوارشی بیماری کووید-۱۹
- شناسه خبر: 24669
- تاریخ و زمان ارسال: 14 تیر 1399 ساعت 13:55
مقدمه:
نتایج حاصل از مطالعات جدید منتشر شده در دنیا نشان می‌دهد که برخی افراد در مراحل اولیه عفونت با ویروس کرونا ممکن است علائمی مانند درد شکم، اسهال، یبوست،تهوع و استفراغ را تجربه کنند.به تازگی، محققان دانشگاه استنفورد آمریکا در ایالت کالیفرنیا دریافتند که یک سوم از بیماران مورد مطالعه مبتلا به شکل خفیف کووید-۱۹، علائم گوارشی بروز داده اند. یکی دیگر از منابع جدید منتشر شده توسط محققان در پکن اعلام کرد که در ۳ تا ۷۹ درصد از مبتلایان به کووید-۱۹ علائم گوارشی بروز کرده است.
بنابراین ممکن است برخی بیماران بدون نشان دادن علائم ریوی، تنها با مشکلات شکمی مراجعه کنند و یا برخی علائمی همچون تهوع، استفراغ یا اسهال را قبل از سایر تظاهرات همچون تب یا علائم تنفسی بروز دهند.
هرچه تعداد بیمار بیشتری ویزیت می‌شوند،بروز تظاهرات بالینی متفاوت با نمای کلاسیک بیماری (سرفه خشک و تب( بیشتر مشاهده شود. این علائم گوارشی عمدتا در بیماران بزرگسال گزارش شده است ولی در مورد کودکان نیز مواردی از اسهال مشاهده شده است.
در کشور ما نیز، مواردی از علائم گوارشی در بیماران مبتلا به کووید-۱۹ مشاهده شده است. از آنجا که مشاورین تغذیه در سامانه پاسخگویی تلفنی ۴۰۳۰، در سطح گسترده ای مورد مشاوره برای نحوه کنار آمدن با این علائم و عوارض بیماری قرار می‌گیرند،لازم است مروری بر نکات مهم تغذیه ای در کاهش این علائم را درنظر داشته باشند تا بتوانند شرایط بهتری را برای سپری کردن دوران بیماری برای بیماران فراهم نمایند.
از لحاظ مکانیسم ایجاد علائم گوارشی، تصور می‌شود که گیرنده ACE2 در پاتوژنز کووید-۱۹ نقش دارد. این گیرنده به تعداد بسیار زیاد در دستگاه گوارش وجود دارد. این ویروس با اتصال از طریق زائده‌های برجسته پروتئینی سطح خود به این گیرنده‌ها متصل شده و سبب ایجاد علائم گوارشی شود.
استرس و اضطراب نیز میتواند مسبب ایجاد برخی از این علائم باشد. استرس، اضطراب و ترس از ابتلا به بیماری کووید-۱۹، بیکاری و ناامنی شغلی در وضعیت قرنطینه و یا حتی وجود بیماری‌های زمینه ای خاموش همچون سندرم روده تحریک پذیر ممکن است سبب شعله ور شدن این علائم گوارشی در طول دوره استرس زا شود.
مشکلات گوارشی همچنین میتواند ناشی از تحریک معده و روده‌ها بدنبال عفونت ریوی بوده و بعنوان اولین نشانه بیماری خودنمایی کند و یا در خلال بیماری بدلیل سایر علل از جمله رفتارها و عادات تغذیه ای فرد ایجاد شده و تحمل بیماری را برای فرد دشوارتر نماید. لذا با اصلاح و تاکید بر برخی جنبه‌های رفتاری و عادات تغذیه ای می‌توان سبب تخفیف یا حتی برطرف شدن علائم شد. با اخذ شرح حال از تغذیه و عادات غذایی فرد دارای شکایت‌های گوارشی، می‌توان به فرد برای در پیش گرفتن عادات غذایی مناسب و بهبود وضعیت گوارشی کمک کرد.
وجود اسهال، تهوع یا استفراغ، به این معنا نیست که فرد حتما مبتلا به کووید-۱۹ می‌باشد. اما در طول این پاندمی بویژه اگر در منطقه ای هستید که افراد مبتلا با علائم جدید شناسایی شده اند باید به این علائم نیز توجه داشت.
افراد با تست مثبت که مبتلا به بیماری با شدت متوسط و خفیف هستند، بدون درمان خاصی بهبود می‌یابند و کافی است در خانه بمانند و جز برای ویزیت پزشکی یا آزمایشات از منزل خارج نشوند تا از انتقال بیماری به دیگران پیشگیری شود.
قطرات تنفسی منبع اصلی گسترش ویروس کرونا هستند. اگرچه این ویروس همچنین در مدفوع برخی افراد مبتلا به کووید -۱۹ شناسایی شده است ولی کارشناسان هنوز نمی دانند خطر انتقال از طریق مدفوع چقدر است لذا ویروس ممکن است پتانسیل گسترش از طریق فاضلابی که به صورت غیربهداشتی دفع می‌شود را داشته باشد. همچنین این موضوع که آیا ویروس ممکن است از طریق مایعات دیگر بدن مانند ادرار و استفراغ نیز گسترش یابد نامعلوم است.
در صورت وجود علائم گوارشی (اسهال، استفراغ، دل درد و…)، نکات کلی زیر توصیه می‌شود:
- دست‌های خود را بطور مرتب با آب و صابون به مدت حداقل ۲۰ ثانیه بشویید، به ویژه پس از اجابت مزاج و یا عطسه ،قبل از غذا خوردن و یا پخت و پز. همچنین بهترین ماده ضدعفونی کننده دست حاوی حداقل ۶۰ ٪ الکل است.
- سطوح را به طور مرتب تمیز و ضد عفونی کنید، از جمله سرویس بهداشتی منزل که بطور مشترک توسط سایر اعضای خانواده مورد استفاده قرار می‌گیرد همچون دستگیره دستشویی و حمام، گوشی تلفن و شماره گیر و هرچیز دیگری که بطور مشترک توسط شما و اعضای خانواده اغلب ممکن است لمس شود.
- اگر دچار اسهال هستید مقدار زیادی مایعات بنوشید. مهم است که به جایگزینی مایعات از دست رفته، با مصرف مایعات فراوان به ویژه آب ساده و پرهیز از نوشیدن مایعات شیرین توجه کنید و از محلول ORS که حاوی الکترولیت‌های لازم برای جبران املاح مورد نیاز بدن از دست رفته طی اسهال می‌باشد طبق نظر پزشک استفاده کنید. نوشیدنی‌های حاوی نمک مانند دوغ بدون گاز هم به تامین املاح از دست رفته از بدن کمک می‌کنند.
- از یک رژیم غذایی سبک حاوی موز، برنج سفید، کمپوت سیب و نان سفید کم سبوس که کربوهیدرات بدن شما را تامین می‌کند و فشار برای دفع را کاهش می‌دهند پیروی کنید. مصرف بلغور جو دوسر، سیب زمینی پخته یا تنوری و مرغ بدون پوست نیز مفید است.
در صورتیکه بدلیل هریک از مشکلات گوارشی عوارض زیر در فرد ظاهر شد، لازم است او را برای مراجعه فوری به پزشک راهنمایی کنید:
- علائم کم آبی (دهیدراتاسیون) شدید: ادرار غلیظ و تیره، ضعف شدید، دهان و زبان خشک، گیجی و منگی
- اسهال خونی یا مدفوع سیاه و یا درد شدید پهلوها
- تب، سرفه و احساس کوتاه شدن نفس‌ها
بی اشتهایی:
بسیاری از افرادی که مدتی از ابتلا آنها به بیماری کووید-۱۹ می‌گذرد، اغلب؛ از دست دادن اشتها را در کنار سایر علائم دستگاه گوارش نشان داده اند. با توجه به مطالعه مشابه در پکن، حدود ۳۹٫۹ تا ۵۰٫۲ درصد بیماران، از دست دادن اشتها را تجربه کرده اند.
بی اشتهایی یا کاهش مصرف غذا در طول بیماری‌های عفونی، التهاب و بیماری‌های بدخیم مشاهده می‌شود. بی اشتهایی بدلیل عملکرد سایتوکاین‌ها در مغز ایجاد می‌شود. سایتوکاین‌های کلیدی که در بی اشتهایی ناشی از بیماری و کاهش وزن دخیل هستند عبارتند از اینترلوکین -TNF-a،۱b و اینترلوکین-۶٫
بی اشتهایی طول کشیده میتواند منجر به سوء تغذیه شود. لذا برای کاهش این عارضه بیماری لازم است تا حد امکان راهکارهای تغذیه ای و رفتاری در پیش گرفته شود.راه‌های کنار آمدن با بی اشتهایی بیماران متعدد و بسته به شرایط بیمار متفاوت است.
در مواجهه با بی اشتهایی، مصرف مواد زیر را می‌توانید توصیه کنید:
- میوه‌ها و سبزی‌ها با تاکید بر سیب، انار، پرتقال،انجیر، لیموترش، انبه، کدو حلوایی و انواع دیگر مطابق میل فرد
- چای لیمو زنجبیل
- ادویه‌ها و گلپر اضافه کردن در غذا
- سمنو، جوانۀ گندم و جوانۀ نخود
- شیر برنج با سیاه دانه و کمی دارچین
- شله زرد با خلال بادام و پسته
- مغزها و خشکبار شامل فندق، گردو، پسته، بادام، توت خشک، نخود و کشمش، مویز و برگه‌های شیرین بعنوان میان وعده یا تنقلات روزانه.
- اضافه کردن آرد برنج به انواع سوپ یا غذا
- اضافه کردن پودر مغزهای گیاهی نظیر گردو، بادام، کنجد، پسته به ماست یا سوپ یا سایر غذاها
- استفاده از ارده، حلوا ارده یا کره بادام زمینی به همراه نان تست / برشته در میان وعده
- اضافه کردن پودر شیرخشک به ماست
درد معده/ دل درد:
مطالعه ای در Beijing چین نشان داد که ۲٫۲ تا ۶ درصد از بیماران، درد شکم و حتی ۴ تا ۱۳٫۷ درصد، خونریزی دستگاه گوارش را تجربه کرده اند.
درد معده ناشی از گسترش بیماری پنومونی در لوب تحتانی ریه‌ها است. اگر لوب تحتانی ملتهب شود سبب تحریک دیافراگم شده که در نهایت منجر به ایجاد درد ناحیه شکم می‌شود.بسیاری از بیماران مبتلا به درد شکمی علائم تنفسی نداشته اند. درد معده بیشتر در بیماران جوان گزارش شده در حالی که بیماران مسن بیشتر علائم تنفسی را نشان داده اند.
اگر ناراحتی معده ناشی از مسمومیت غذایی یا مشکلات گوارشی باشد، معمولا پس از ۴۸ ساعت بهتر می‌شود و اگر مدت بیشتری طول کشید ممکن است از نشانه‌های زودرس کووید-۱۹ یا عفونت باکتریایی باشد.
در صورت رخداد درد معده به پرهیز از غذاهای زیر تاکید کنید:
- غذاهای چرب و فست فودها مانند انواع همبرگر، پیتزا، سوسیس، ژامبون، کالباس و سیب زمینی سرخ شده: مصرف این غذاها سبب طولانی شدن مدت هضم شده و سفتی و انقباض روده‌ها را نیز بهمراه دارد. همچنین غذاهای چرب ممکن است سبب بدتر شدن سندرم روده تحریک پذیر در برخی افراد شود که نفخ، درد، یبوست و یا اسهال را بدنبال دارد.
- لبنیات: مصرف بیش از حد لبنیات میتواند در برخی افراد اسپاسم معده ایجاد کند. دلیلش وجود قند لاکتوز در لبنیات است و برخی افراد به میزان کافی، آنزیم لاکتاز برای هضم آن را ندارند که منجر به درد معده، نفخ و تهوع در عرض چند ساعت پس از مصرف آن می‌شود. لذا لازم است در موارد شناخته شده عدم تحمل لاکتوز شیر، مصرف شیر، پنیر یا دیگر غذاهای لبنی قطع شود. این افراد می‌توانند از شیرهای فاقد لاکتوز که در اکثر فروشگاه‌های عرضه کننده لبنیات موجود است استفاده کنند و یا طی مشاوره با پزشک، از مکمل‌های حاوی لاکتاز برای کمک به هضم شیر استفاده کنند.
- قهوه، نسکافه، چای، انواع شکلات و کاکائو : در صورت درد معده بهتر است مصرف شکلات، کاکائو، قهوه، چای و سایر نوشیدنی‌های کافئین دار قطع شود. کافئین اثرات ادرار آور نیز دارد که سبب تکرر ادرار شده و فرد را بیش از پیش در معرض کم آبی قرار می‌دهد. لازم است در بیماران مبتلا به کرونا که عمدتا مشکلات تنفسی نیز دارند این مسئله مورد توجه قرار گرفته و تامین آب به میزان لازم و کافی صورت گیرد. کافئین همچنین میتواند سبب تحریک اعصاب و سفتی عضلات شود که هر دوی اینها در ایجاد درد شکمی میتواند نقش داشته باشد.
- فلفل و سایر ادویه جات : در بسیاری از افراد، غذاهای تند با معده‌های حساس ناسازگار هستند. انواع فلفل تند، پودر کاری
، خردل و…. علاوه بر سوزش دهان سبب تحریک اعصاب روده‌ها و بدتر شدن انقباضات شکمی می‌شوند.
- غلات کامل با سبوس بالا: رژیم غذایی پرفیبر بعنوان رژیم غذایی سالم همواره مورد تایید است و در رژیم‌های کاهش وزن، دیابت و بیماری‌های قلبی نیز توصیه می‌شود اما مصرف زیاد و یکجای این نوع غذاها میتواند سبب ایجاد دردهای شکمی و یا بدتر شدن آن شود. بدن نیاز به زمان برای هضم غذاهای سخت تر و حاوی فیبر و سبوس بالا دارد. لذا در صورت وجود سابقه مصرف غلات کامل مانند غلات صبحانه یا نان‌های کامل بدون استفاده از مایعات به میزان کافی در بیماری با علائم دل درد یا درد معده، کاهش مصرف این نوع غذاها توصیه می‌شود..لذا به طور موقتی در این دوران در صورت وجود درد معده، مصرف نان‌های سفید و بدون سبوس توصیه می‌شود.
- غذاهای شور: غذاهای شور بعلت نمک بالایی که دارند سبب بهم خوردن تعادل الکترولیت‌ها املاح و مواد معدنی بدن می‌شوند. غذاهای شور بیشتر در غذاهای رستورانی، فست فودها و غذاهای کنسروی دیده می‌شود. لازم به ذکر است که این املاح به عملکرد بهتر عضلات کمک می‌کنند ولی مصرف مقادیر بالای آنها و یا استفاده بیش از اندازه و مکرر غذاها، تنقلات و چاشنی‌های شور میتواند در ایجاد دردهای شکمی در این بیماران موثر باشد. توصیه کلی این است که از مصرف زیاد نمک در هر شرایطی خودداری شود. مصرف زیاد نمک یکی از فاکتورهای اصلی ایجاد فشار خون بالا نیز هست.
- پرخوری: پرخوری و مصرف غذا در حجم زیاد در یک وعده و یا تنقلات مختلف نیز احتمال درد شکمی را بالا می‌برد و احساس نفخ به فرد دست می‌دهد. لازم است در پیش گرفتن برنامه غذایی سالم با تقسیم وعده‌های غذایی به ۵ یا ۶ وعده در حجم کم در روز توصیه شود.
- مصرف گوشت قرمز به دلیل تحریک بیشتر ترشح اسید معده میتواند سبب بدتر شدن دردهای شکمی شود. توصیه می‌شود به هنگام دردهای شکمی از سایر انواع گوشت‌ها استفاده گردد.
غذاهایی که به بهتر شدن درد شکم به هر علت که باشد کمک می‌کنند:
- ۱٫ نعناع: نعناع علاوه بر تازه کردن تنفس در دم و بازدم، به بهبود دل درد نیز کمک می‌کند. دمنوش یا چای نعناع نیز در این خصوص کمک کننده است. البته مصرف نعناع و ترکیبات آن در سوزش سر دل یا ترش کردن توصیه نمی شود زیرا ممکن است سبب بدتر شدن آن شود.
- ۱٫ زنجبیل: ریشه گیاه زنجبیل سبب کاهش انواع التهاب در بدن می‌شود. زنجبیل همچنین در تخفیف کرامپ‌های معده
انقباضات متناوب معده و دردهای دوران قاعدگی طی سه چهار روز اول دوره موثر است. زنجبیل تازه یا خشک را می‌توان به انواع سس‌ها و چاشنی‌های غذا اضافه کرد.. البته چنانچه بیمار دچار کاهش پلاکت باشد بهتر است مصرف زنجبیل را محدود نمود.
یبوست:
درد شکم ممکن است ناشی از یبوست در بیمار باشد. یبوست به شرایطی گفته می‌شود که:
- حرکات روده‌ها دفع کمتر از سه بار در هفته صورت گیرد؛
- مدفوع سفت و خشک باشد
- دفع سخت یا دردناک باشد
- احساس دفع ناکامل باشد
اما درافراد مختلف، الگوهای حرکت روده‌ها متفاوت است و هر فرد به وضعیت طبیعی کارکرد روده‌های خود آگاه تر است. یبوست بیماری نیست اما ممکن است نشانه ای از یک بیماری و یا از عوارض بیماری باشد. یبوست ممکن است کوتاه و یا بلند مدت باشد.
علل ایجاد یبوست:
عوامل مختلفی ممکن است مسبب یبوست باشد:
- مصرف فیبر ناکافی؛
- مصرف مایعات ناکافی یا از دست دادن آب بدن بدلایل مختلف؛
- فعالیت بدنی ناکافی؛
- بیماری سلیاک؛
- بیماری‌های اثرگذار بر مغز و نخاع مانند پارکینسون
- آسیب‌های مغز و نخاع؛
- شرایط اثرگذار بر متابولیسم بدن مانند دیابت
- شرایط تاثیر گذار بر هورمون‌های بدن مانند کم کاری تیروئید؛
- التهاب روده‌ها ناشی از بیماری‌های دیورتیکولی یا التهاب انتهای کولون
- انسداد روده بعلل مختلف مانند تومورها
- مشکلات ساختاری دستگاه گوارش
- و گاهی بعنوان یکی از عوارض بیماری کووید ۱۹ میتواند خودنمایی کند
لازم به ذکر است، یبوست به هر علت که ایجاد شده باشد،می توان با تغییرات کوچکی در رژیم غذایی، کارکرد دستگاه گوارش را بهبود بخشید و یبوست را برطرف کرد.
توصیه‌های تغذیه ای در یبوست:
مهمترین توصیه‌های تغذیه ای برای پیشگیری و کنترل یبوست، مصرف فیبر به میزان کافی به همراه مقدار زیادی مایعات برای کمک به عملکرد فیبر در تنظیم حرکات دستگاه گوارش است.
فیبر:
بسته به سن و جنس، بالغین لازم است ۲۵ تا ۳۱ گرم فیبر در روز مصرف کنند.لازم به ذکر است که سالمندان اغلب فیبر کافی مصرف نمی کنند زیرا بطور کلی تمایلشان به مصرف مواد غذایی کاهش می‌یابد.
مشاوره کارشناس تغذیه برای تنظیم میزان فیبر لازم در برنامه غذایی بیماران لازم است. باید توجه داشت که مصرف مواد فیبردار را باید از میزان کم شروع کرد و به تدریج در برنامه غذایی افزایش داد تا دستگاه گوارش به تغییرات برنامه غذایی عادت کند.
منابع غذایی خوب فیبر عبارتند از:
- غلات کامل که سبوس فراوان دارند مانند نان گندم کامل، برنج قهوه ای، جودوسر و غلات پرک شده
- انواع حبوبات مانند عدس، بنشن سیاه، لوبیا، نخود و دانه سویا
- مغزها مانند بادام، بادام زمینی، گردو و پسته، فندق، مغز تخمه‌ها
- میوه‌ها مانند انواع توت، سیب با پوست، پرتقال و گلابی، کیوی، انجیر، انگور، انواع آلو و زردآلو
- انواع دانه‌های گیاهی نظیر تخم شربتی، خاکشیر و اسپرزه
- انواع سبزی‌ها مانند هویج، بروکلی، نخودفرنگی و سبزی‌های کلمی، کاهو، سبزی خوردن، اسفناج، برگ چغندر
- هویج یا زردک آب پز، کدوحلوایی آب پز، شلغم آب پز، به آب پز اضافه کردن کمی عسل و اندکی زعفران ساییده به هویج و کدوحلوایی و به آبپز اثرات انها را تقویت می‌کند
- خشکبار بویژه آلو بخارا، برگه آلو و انجیر خیسانده که قبل از خواب می‌توان دو سه عدد آن را با مقداری آب میل کرد آب:
آب و سایر مایعات از قبیل آب میوه‌های طبیعی و آب سبزیجات طبیعی و سوپ‌های رقیق باید به مقدارکافی برای کمک به عملکرد بهتر فیبرها در بدن نوشیده شود. این تغییرات در برنامه غذایی، مدفوع را نرم و دفع آن را راحت تر می‌کند.
نوشیدن آب و مایعات به مقدار کافی به جلوگیری از کم آبی بدن کمک می‌کند. آب رسانی به بدن، به سلامت کلی بدن و پیشگیری از یبوست نیز کمک می‌کند.
یکی از راه‌های افزایش آب دریافتی در بیماران، توصیه به مصرف انواع آب‌های سم زدا دتوکس واتر می‌باشد. به این صورت که تکه‌های میوه نظیر سیب، توت فرنگی، لیموترش، خیار به همراه چوب دارچین نعنا و کمی عسل در صورت تمایل را داخل حدود یک لیتر آب قرار داده و پس از گذشت حدود ۷ ساعت، از آب مزه دار شده استفاده شود.
میزان آب و مایعات مورد نیاز بدن افراد گاهی با هم متفاوت است. یک مشاور تغذیه میتواند با اخذ اطلاعاتی از مشخصات فرد مانند نوع و میزان فعالیت بدنی فرد، سن، جنس، جثه، سطح سلامت، آب و هوای منطقه جغرافیایی محل زندگی فرد و… به میزان آب و مایعات مورد نیاز بدن فرد پی ببرد.
در صورت رخداد یبوست، از چه غذاها و نوشیدنی‌هایی باید پرهیز کرد؟
برای پیشگیری و کنترل یبوست، باید از غذاهای کم فیبر یا بدون فیبر بدلیل کم کردن حرکات روده و تاخیر در هضم غذا پرهیز کرد این غذاها عبارتند از:
- آب میوه‌ها ( به دلیل نداشتن فیبر)
- انواع فست فودها که معمولا پرچرب هستند
- غذاهای چرب و سرخ کرده
- چیپس و سایر تنقلات چرب
- لبنیات در برخی افراد (این مساله به واکنش روده فرد به مصرف لبنیات بستگی دارد)
- گوشت قرمز(بدلیل چربی بالا و فیبر کم)
- غلات فراوری شده و سبوس گرفته مانند نان‌های سفید و کم سبوس که فیبر کمتری دارند
- غذاهای فراوری شده مانند کنسروها،هات داگ سوسیس، کالباس و پیتزا
اسهال:
اسهال معمولا در افراد مبتلا به کووید-۱۹ رخ می‌دهد.در مقاله منتشر شده در مجله گاستروانترولوژی آمریکا، مطالعه ای بر روی ۲۰۶ بیمار مبتلا به شکل خفیف کووید-۱۹ انجام گرفته است. ۴۸ نفر از این افراد فقط علائم گوارشی و ۶۹ نفر دیگر هر دو علائم گوارشی و تنفسی را داشتند. از مجموع این ۱۱۷ نفر که دارای علائم گوارشی بودند،۱۹٫۴ درصد اسهال را به عنوان اولین علامت بیماری خود تجربه کرده اند.
برای اکثر افراد، اسهال به معنی افزایش دفعات دفع و یا شل شدن قوام مدفوع است. در تعاریف پزشکی، دفعات حرکات روده که منجر به دفع می‌شود به طور متوسط سه بار در روز است. با این حال، اسهال؛ افزایش وزن مدفوع به میزان بالاتر از۳۰۰ گرم در روز تعریف می‌شود که عمدتا به دلیل آب اضافی سبب می‌شود تا ۸۵-۶۰% از ماده مدفوع را آب تشکیل بدهد. به این ترتیب، اسهال واقعی از بیماری‌هایی که باعث افزایش حرکات روده (اجابت مزاج) یا بی اختیاری می‌شود، متمایز می‌گردد.
اسهال میتواند منجر به کم آبی و از دست دادن مواد معدنی بدن شود.
دلایل متعددی برای رخداد اسهال وجود دارد. اسهال ممکن است به دلیل عفونت، داروها و یا طی درمان رخ دهد. میزان اثر نوع رژیم غذایی برای بهبود اسهال، بستگی به علت و شدت مشکل دارد. البته تحمل افراد به مواد غذایی متفاوت است
نکات مفید تغذیه ای در کنترل اسهال:
برخی مواد غذایی سریعتر از دستگاه گوارش عبور می‌کنند و سبب بدتر شدن اسهال می‌شوند. در زمان اسهال باید از مصرف این دسته از مواد خودداری کرد:
- غذاهای چرب: غذاهای سرخ کرده و یا حاوی چربی بالا و سس‌ها می‌توانند علائم اسهال را بدتر کنند.
- لبنیات و مشتقات آن: در زمان اسهال روده‌ها نسبت به لبنیات حساس می‌شوند. بنابراین توصیه می‌شود از مصرف شیر و مشتقات آن مانند پنیر، کره و بستنی در طول دوره اسهال خودداری شود (مصرف ماست به ویژه ماست پروبیوتیک و دوغ استثنا است.)
- قهوه و نوشیدنی‌های کافئین دار،کاکائو و شکلات : این نوشیدنی‌ها و تنقلات سبب از دست رفتن آب بدن می‌شوند و در شرایط اسهال که مقادیر زیادی آب و الکترولیت همراه با مدفوع شل دفع می‌شود، مصرف این نوشیدنی‌ها سبب بدتر شدن شرایط بیمار و دهیدراته شدن او می‌شود.
- شیرین کننده‌های مصنوعی و سوربیتول: این شیرین کننده‌ها اثرات روان کنندگی دستگاه گوارش (ملین( دارند بنابر این از مصرف هرگونه شیرین کننده مانند آبنبات، نوشابه‌ها، آدامس شیرین و سایر مواد غذایی شیرین باید خودداری کرد.
- مواد غذایی نفاخ: میوه‌ها و سبزی‌ها برای حفظ سلامت لازم هستند اما زمان اسهال باید از برخی مواد که ایجاد گاز فراوان در دستگاه گوارش می‌کنند پرهیز کرد. میوه‌ها و سبزی‌هایی همچون انواع کلم و گل کلم، بروکلی، حبوبات و غذاهای پرچاشنی تا زمان بهبود نباید مصرف شوند. همچنین از مصرف میوه و آب میوه با اثر ملین کنندگی مانند آلو، انجیر و آب آلو نیز باید اکیدا خودداری شود.
- غذاهای مانده و کهنه: از غذاهای مانده که ممکن است آلوده و یا لکه دار باشند مانند غذایی که مدت زیادی در خارج از یخچال مانده است و یا بطور نامناسبی نگهداری شده است باید اجتناب کرد. از مصرف غذای رستورانها، فست فودی‌ها و غذاهای خیابانی نیز باید اجتناب کرد.
مواد غذایی مناسب برای زمان اسهال:
- موز: موز رسیده بدلیل داشتن املاح مفید بویژه پتاسیم، به تامین الکترولیت‌های از دست رفته در طول اسهال کمک می‌کند. همچنین موز حاوی فیبرهای محلول در آب بنام پکتین بوده که سبب جذب مایعات داخل روده‌ها می‌شود. همچنین برخی ترکیبات موجود در موز خاصیت پره بیوتیکی داشته و سبب رشد باکتری‌های مفید داخل روده بزرگ می‌شود.
- برنج: برنج سفید به راحتی در دستگاه گوارش هضم شده و به روده‌های پرکار در زمان اسهال استراحت می‌دهد. همچنین برنچ سبب قوام دهی به مدفوع شل می‌شود.
- سس سیب/سیب پخته/ کمپوت سیب بدون شکر: سیب منبع بسیار خوب پکتین است. فیبر بسیار زیادی که در سیب خام وجود دارد هضم آن را برای روده‌ها دشوار می‌سازد ولی زمانی که پخته می‌شود، دستگاه گوارش به راحتی آن را هضم می‌کند. این شکل از سیب فواید زیادی از لحاظ تامین مواد مغذی و ایجاد احساس بهتری در زمان اسهال دارد. البته در صورت ابتلا به سندرم روده تحریک پذیر، مصرف کمپوت سیب بهتر است توصیه نشود.
- نان تست/ برشته: در زمان اسهال، مصرف نان سفید بهتر از نان سبوسدار/نان کامل/ نان قهوه ای می‌باشد زیرا بیشتر سبوس در نان سفید استخراج شده است و آن را برای هضم در دستگاه گوارش بویژه روده بزرگ مناسب تر می‌سازد. البته در صورت ابتلا به سندرم روده تحریک پذیر لازم است مصرف نان فاقد گلوتن توصیه شود.
- پوره سیب زمینی: بدلیل کم بودن میزان فیبر سیب زمینی، این ماده در روده‌ها براحتی هضم می‌شود. در اسهال مصرف سیب زمینی آب پز/بخارپز ساده و نرم شده (پوره( همراه با کمی نمک بدون افزودن روغن توصیه می‌شود.
- جوجه آب پز/بخار پز: این نوع طبخ جوجه، قوام ملایم و مناسبی ایجاد می‌کند و قابلیت هضم پروتئین جوجه را بالا می‌برد. همچنین مواد مغذی لازم در شرایط اسهال را تامین می‌کند
- ماست: بطور کلی در طول دوره اسهال، پرهیز از مصرف لبنیات توصیه می‌شود اما ماست استثنا است زیرا حاوی پروبیوتیک‌های ترمیم کننده جدار روده‌هایی است که در طول اسهال آسیب دیده اند. در زمان خرید ماست باید دقت کرد از نوع شیرین نباشد زیرا سبب افزایش دفع مدفوع آبکی و تولید گاز فراوان در روده‌ها می‌شود.
- آب مرغ/ سوپ مرغ بدون چربی یا کم چربی: سوپ مرغ غذای مناسبی برای زمان اسهال است. این سوپ حاوی مواد مغذی و الکترولیت‌هایی است که الکترولیت‌ها و مواد مغذی از دست رفته در اسهال را جبران می‌کند.
- آب: مصرف مایعات به ویژه آب در طول روز برای جبران کم آبی بدن در این افراد توصیه می‌شود.بهتر است مایعات بین وعده‌های غذایی نوشیده شود. همچنین بهتر است حجم غدا در هر وعده غذایی کاهش یابد.
در صورتیکه اسهال با رعایت توصیه‌های غذایی ذکر شده بهتر نشد، حتی بدتر شد و یا بیش از ۵ تا ۷ روز طول کشید و یا خون در مدفوع مشاهده شد لازم است فرد سریعا به پزشک مراجعه نماید تا وضعیت فرد مورد بررسی بیشتر قرار گیرد و در صورت نیاز درمان ویژه برای فرد لحاظ گردد.
تهوع و استفراغ:
مطالعات Beijing بیانگر آن است که استفراغ در کودکان مبتلا به کووید-۱۹ شایعتر از بزرگسالان است. این مطالعه نشان داد که ۳٫۹ تا ۱۵٫۹ درصد از بالغین، استفراغ را در مقایسه با ۶٫۵ تا ۶۶٫۷ درصد در کودکان تجربه کرده اند.
همچنین ۱ تا ۲۹٫۴ درصد از بیماران تحت مطالعه در Beijing، تهوع را تجربه کرده اند.
رعایت برخی نکات تغذیه ای به کنترل تهوع و استفراغ کمک و از عوارض احتمالی جلوگیری می‌کند. درنظر داشته باشید که بیمار باید از نظر اینگونه علائم گوارشی نیز تحت نظر پزشک بوده و بیماری فرد کنترل شود.
نکات تغذیه ای که سبب کاهش تهوع می‌شود به شرح زیر است:
- از قرار گرفتن در معرض بوی غذا بویژه غذاهایی که رایحه تندی دارند اجتناب کنید. غذاهای سرد یا هم دما با حرارت اتاق،بوی کمتری دارند.
- بیشتر از تنقلات و غذاهای خشک، نشاسته ای و پرنمک مانند چوب شور، کراکر و سیب زمینی استفاده کنید.
- تعداد وعده‌های غذایی را افزایش و حجم غذا در هر وعده را کاهش دهید و از مصرف غذا در حجم سنگین خودداری کنید.
- بوییدن پوست لیموترش بعد از خراش دادن به کنترل تهوع کمک می‌کند.
- مصرف تکه‌های میوه یخ زده یا آب میوه‌های رقیق شده همراه با یخ میتواند مفید باشد.
- اگر طعم دهان شما بد است می‌توانید از آبنبات‌هایی با طعم نعناع یا لیمو استفاده کنید.
- سعی کنید بیشتر استراحت کنید.
همچنین مصرف غذاهای زیر در این افراد توصیه می‌شود:
- تا زمانی که تهوع یا استفراغ دارید، از خوردن و آشامیدن هر ماده غذایی یا نوشیدنی پرهیز نمایید.
- بعد از توقف استفراغ، بزرگسالان و کودکان بالاتر از ۳ سال می‌توانند تکه‌های کوچک یخ را هر ده دقیقه به اندازه یک قاشق مرباخوری؛ و سپس هر ۲۰ دقیقه به اندازه یک قاشق غذا خوری مک بزنند.
- پس از توقف استفراغ، می‌توانید کمی مایعات رقیق مانند آب مرغ یا گوشت، آب سیب یا ژلاتین میل کنید.
- با گذشت ۸ ساعت از قطع شدن استفراغ، می‌توانید مصرف غذاهای جامد را شروع کنید. غذای جامد را با یک نوع غذای ساده و در اندازه خیلی کوچک در هر بار شروع کنید. غذا باید بی بو، کم چرب و کم فیبر باشد. نمونه ای از غذاهای مناسب برای این زمان: سس سیب کمپوت سیب بدون افزودن شکر، مرغ پخته، موز، عصاره رقیق گوشت، نان تست، تخم مرغ آب پز بدون روغن افزوده، انواع آب میوه و سبزی، سیب زمینی، چوب شور، کراکر، برنج، غلات پخته، شربت و ماست
در شرایط ایجاد تهوع و استفراغ، از غذاهای زیر باید اجتناب کرد:
- غذاهای پرچرب یا سرخ کرده،
- آب میوه‌ها و نوشیدنی‌های خیلی شیرین،
- غذاهای بسیار معطر،
- غذاهای حاوی فیبر بالا،
- غذاهای نفاخ
- غذاها و یا نوشیدنی‌های خیلی گرم
