مدیریت پسماند بیمارستانی

مقدمه

 

از میان عناصر اساسی هر سازمان، مدیریت مهمترین رکن آن است و با اهداف سازمان تعامل ویژه­ای دارد . بسیاری از صاحب­ نظران علت موفقیت و شکست سازمان­ها را تفاوت در شیوه مدیریتی آنها می­دانند و حتی به اعتقاد پیتر دراکر، مدیریت، عضو حیات­بخش هر سازمان است. مدیریت مواد زائد جامد و توسعه و بهبود کیفیت عملکردی آن، در گرو پرداختن به عناصری چون کنترل تولید، نگهداری، جمع­آوری، حمل و نقل، پردازش و دفع می­باشد. هنگامی که این مجموعه در قالب یک­سری دستورالعمل­ها و مقررات منسجم و هماهنگ با یکدیگر و بر پایه شناخت و اطلاع کافی از وضع موجود در منطقه مورد نظر عمل نماید، قادر است در جهت ارتقای سطح بهداشتی جامعه مؤثر و مفید واقع شود. همه ساله دولت، مردم و سازمان­های بیمه­گر هزینه­های بسیاری را در بخش بهداشت و درمان جامعه متقبل می­شوند؛ یکی از انواع مهم مواد زائد جامد در شهرها، زباله­های تولیدی از مراکز پزشکی و بهداشتی– درمانی نظیر بیمارستان­ها، درمانگاه­ها، آزمایشگاه­های تشخیص پزشکی، مطب­های پزشکان و دندانپزشکان و غیره می­باشد که در میان این دسته از مواد زائد تولیدی، زباله­های بیمارستانی از لحاظ کمیت، تنوع و کیفیت از اهمیت بیشتری برخوردار هستند. پسماندهای بیمارستانی شامل پسماندهای عفونی، پسماندهای پاتولوژیک، اجسام تیزوبرنده، پسماندهای دارویی، پسماندهای سرطان‌زا، پسماندهای شیمیایی، پسماندهای رادیواکتیو، کپسول‌های حاوی گازهای پرفشار و پسماندهای حاوی فلزات سنگین هستند.

یکی از معضلاتی که بهداشت عمومی و سلامت محیط زیست را  تهدید می­کند، پسماندهای بیمارستانی است که به علت دارا بودن عوامل خطرناک، سمی و بیماری­زا از جمله مواد پاتولوژیک، رادیواکتیو، دارویی و شیمیایی از حساسیت خاصی برخوردار هستند. از این­رو ذخیره­سازی پسماندهای بیمارستانی باید در کوتاه­ترین زمان ممکن صورت گرفته و به سرعت نسبت به دفع آنها اقدام شود. پسماندهای خطرناک و از بین بردن آنها،‌ یکی از معضلات نگران‌کننده و مهمی است که توجه ویژه  برنامه‌ریزان و مدیران شهری را می‌طلبد. کارشناسان محیط­زیست و شهری معتقدند مدیریت پسماندها با توجه به مشکلات خاص خود بیانگر وضعیت فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی یک کشور است و نیاز به طراحی دقیق و آینده‌نگر دارد.

عدم کنترل و بی­توجهی نسبت به مدیریت صحیح پسماندهای بیمارستانی موجب بروز فجایع و شیوع انواع بیماری­ها و اپیدمی­های منطقه­ای و شهری خواهد شد که علاوه بر ایجاد تهدید جدی برای سلامت جامعه و محیط زیست، هزینه­های زیادی را نیز تلف خواهد کرد. رعایت مدیریت پسماندها در کشور ما که حدوداً دارای ۸۰۰ بیمارستان، ۷۰۸۹ واحد بهداشتی- درمانی، ۱۶۲۸۵ خانه بهداشت و ۳۷۰۱ آزمایشگاه می­باشد و روزانه بیش از ۲۸۵ تن زباله بیمارستانی تولید می­کنند،  از جمله مواردی است که بنا بر قانون پسماندها مورخ ۱۳۸۳ برای وزارت بهداشت یک ضرورت اجتناب­ناپذیر است .

 

پسماندهای پزشکی یا بهداشتی Health- Care Wastes ، کلیه پسماندهای  تولیدشده توسط واحدهای تأمین و حفظ سلامت، مؤسسات تحقیقاتی و آزمایشگاه­ها را دربر می­گیرد. یا به عبارت دیگر به کلیه پسماندهای عفونی و زیان­آور ناشی از بیمارستان­ها، مراکز بهداشتی و درمانی، آزمایشگاه­های تشخیص طبی و سایر مراکز مشابه گفته می­شود.

در این مطالعه به بررسی مدیریت پسماندهای بیمارستانی ، طبقه بندی و شناخت پسماندهای بیمارستانی ، کمیت، نحوه جداسازی ، شرایط و نحوه جمع آوری ، حمل و نقل ، دفع و قوانین بین المللی و ملی در ارتباط با این پسماندها پرداخته خواهد شد.

 

 قوانین و مقررات ملی و بین المللی در مورد پسماندهای بیمارستان

کشورهای مختلف با توجه به شرایط ملی و منطقه ای خود اقدام به تصویب قوانین مختلفی نموده اند که از جمله آنها می توان به قوانین مصوب در کشورهای آمریکا، کانادا، دوبی و نظایر آن اشاره نمود.

در ایران نیز قانون پسماندها مصوب ۱۳۸۳ مجلس شورای اسلامی و آیین نامه اجرایی مربوط به آن بندهایی را در رابطه با مدیریت پسماندهای بیمارستانی دارد که بندهای ۲، ۳ ، ۵ ،۶ ، ۱۳ و۱۸ قانون درمورد پسماندهای بیمارستانی و پزشکی می باشد .

در سطح بین المللی مهمترین قانون در زمینه مدیریت پسماندهای بیمارستانی کنوانسیون بازل می باشد که پسماندهای بیمارستانی را در گروه  Y 1 شامل پسماندهای کلینیکی و درمانی و Y3شامل پسماندهای دارویی قرار داده است و نظام خطوط راهنمایی برای مدیریت آنها تصویب نموده است از سوی دیگر سازمان بهداشت جهانی نیز با ارائه تو صیه هایی کشورهای جهان و بخصوص کشورهای جهان سوم و در حال توسعه را نسبت به چگونگی مدیریت پسماندهای بیمارستانی آگاه ساخته است

خطرات بهداشتی انواع پسماندهای بیمارستانی

پسماندهایی از قبیل کیسه های محتوی خون آلوده به ویروسهای هپاتیت B و ایدز، سرنگها، گاز و وسایل پانسمان، سوند و لوله های مصرف شده در معاینات و درمانهای داخلی بدن و وسایل بخیه، محیط های کشت آزمایشگاهی دارای میزان بالای باکتریها، انگل ها و مواد سمی و خطرناک و کلیه موادی که پسماندهای عفونی را تشکیل می دهند باعث بروز مخاطرات انسانی و آلودگی زیست محیطی می شوند.

درمورد وجود ویروسها در پسماندهای بیمارستانی گفته می شود که مواد تشکیل دهنده پسماندهای بیمارستانی قادرند کلیه ویروسها را با خود منتقل کنند . مدت فعالیت ویروسها در پسماندهای بیمارستانی معمولا ۵ تا ۸ روز برآورد شده است درمیان بیماریهای ویروسی موجود در پسماندهای بیمارستانی می توان به ویروسهای خطرناکی چون ایدز، هپاتیت B و مننژیت اشاره نمود.

 

 

طبقه بندی و شناخت پسماندهای بیمارستانی

طبقه بندی های رایج برای پسماندهای بیمارستانی اصولا به ۳ روش صورت می گیرد:

طبقه بندی بر اساس روش دفع نهایی

در این روش زباله های بیمارستانی به ۳ دسته تقسیم می شوند:

–  پسماندهای قابل دفن به روش پسماندهای معمولی که مشابه پسماندهای خانگی هستند

–  پسماندهای خطرناک که باید روش دفع ایمن و مناسبی داشته باشند و عبارتند از : بافت ها و نسوج و اندامهای قطع شده، پسماندهای بخش های خون، جرا حی، دیالیز، زنان و زایمان، عفونی، میکروبیولوژی و واحدهای مراقبتهای ویژه و کلیه اجسامی که در ارتباط مستقیم با خون بیمار هستند

–  سایرمواد بیمارستانی که درخصوص دفع نیاز به مراقبت های ویژه دارند نظیر مواد دارویی و مواد رادیواکتیو

طبقه بندی براساس درجه احتمال خطر

براین اساس پسماندهای بیمارستانی به دو دسته پسماندهای خطرناک و غیر خطرناک تقسیم می شوند

مواد خطرناک عبارتند از مواد عفونی و بیماریزا، سمی، قابل اشتعال و قابل انفجار و همچنین مواد با میل ترکیبی زیاد و مواد رادیواکتیو

مواد غیر خطرناک که ترکیبی مشابه پسماندها ی خانگی و تجاری دارد از قبیل پسماندهای آشپزخانه و اداری و نظایر آن مشروط به این که با پسماندهای خطرناک مخلوط نشده باشد.

طبقه بندی براساس منبع تولید

دراین روش منبع تولید پسماند تعیین کننده نوع پسماند خواهد بود که کل مواد در ۲ دسته کلی طبقه بندی شده و هردسته به شاخه های جزیی تر تقسیم می شود این تقسیم بندی به شرح زیر است

پسماندهای پزشکی شامل:

• پسماندهای آناتومیک مانند اعضا و اندامهای قطع شده
• پسماندهای بیولوژیک مانند پارچه های آغشته به الکل و خون و اتر و اشیا یکبار مصرف فلزی نظیر سوزن تزریق و اجسام پلاستیکی یکبا ر مصرف نظیر ظروف ادرار و سرگ ، ماسک و دستکش و همچنین ظروف بسته بندی مثل ظروف شیشه ای سرم و خون و بطری های شیشه ای داروها و کارتن دارو
• پسماندهای بخشهای تخصصی شامل فیلترهای دیالیز، گچ شکسته بندی و قالب گیری و…
• پسماندهای رادیولوژی و آزمایشگاههای شیمیایی و باکتریولوژی شامل نمکهای نقره ، فیلمهای رادیوگرافی، مواد ظهور و ثبوت فیلم، ابزار تجزیه و آزمایشگاهی و اجساد حیوانات آزمایشگاهی
• پسماندهای رادیواکتیو
• پسماندهای دارویی نظیر داروهای تاریخ گذشته و پسماندهای مربوط به بسته بندی داروها

پسماندهای شبه خانگی و پسماندهای آشپزخانه که شامل موارد زیراست:

• غذای بیماران و پرسنل، دورریز مواد غذایی و گل و گیاهی که توسط ملاقات کنندگان تولید می شود و مواد حاصل از تنظیف عمومی بیمارستان
• پسماندهای اداری
• دستگاههای اسقاطی
• پسماندهای حجیم نظیر تخت و مبلمان غیرقابل استفاده
• پسماندهای باغبانی

 

 

مجید فراست دانشجوی PH.D مهندسی محیط زیست

زهرا کریمی کارشناس HSE

ادامه دارد… .