چالش ها وراهکارهای مدیریتی بحران آب در خاورمیانه

(برگرفته از مقاله بحران آب در خاورمیانه ، ﺧﺪارﺣﻢ ﺑﺰی اﺳﺘﺎدﯾﺎر ﮔﺮوه ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎی داﻧﺸﮕﺎه زاﺑﻞ)

گردآوری : ماندانا یاوری

 

در ﺳﺮاﺳﺮ ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺸﺮ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﻪ آب، ﯾﮏ ﺷﺮط اوﻟﯿﻪ و اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺮای ﺗﻮﺳﻌﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، اﻗﺘﺼﺎدی و ﭘﺎﯾﺪاری ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺗﻤﺪن ﺑﻮده اﺳﺖ .ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ آب ﺷﻨﺎﺳﺎن، آب دﯾﮕﺮ ﯾﮏ ﮐﺎﻻی ﻓﺮاوان و ﻓﺎﻗﺪ ارزش اﻗﺘﺼﺎدی ﻧﯿﺴﺖ، ﺑﻠﮑﻪ ﯾﮏ ﮐﺎﻻی ﺑﺪون ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ و ﺑﺎ ارزش اﻗﺘﺼﺎدی زﯾﺎد در ﻫﻤﻪ زﻣﯿﻨﻪﻫﺎی ﻣﺼﺮف ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ. ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎ اﻫﻤﯿﺖ در ﺻﺤﻨﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ داﺧﻠﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻪ وﯾﮋه در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺧﺸﮏ و ﮐﻢ آب ﺟﻬﺎن از دﯾﺮﺑﺎز ﻫﻤﻮاره ﻣﻄﺮح ﺑﻮده و ﻫﻢ اﮐﻨﻮن ﻧﯿﺰ اﻫﻤﯿﺖ ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﮐﺮده اﺳﺖ. اﻣﺎ  ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻧﮑﺘﻪای ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﯾﺶ اﻫﺘﻤﺎم ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺷﺪه، اﻫﻤﯿﺖ ﻓﺰاﯾﻨﺪه ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ در ﻃﯽ دﻫﻪﻫﺎی اﺧﯿﺮ ﺑﻪ وﯾﮋه از اواﺧﺮ دﻫﻪ ۱۹۸۰و اﻧﺘﺸﺎر “ﮔﺰارش ﺑﺮاﻧﺖﻟﻨﺪ”، ﺑﺮﮔﺰاری “ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ سازمان ملل ” و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﺑﺮﮔﺰاری و ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲﻫﺎی ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﺤﺮان و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ آب و ﻣﻮج ﻋﻈﯿﻢ ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮنﻫﺎ، ﭘﺮوﺗﮑﻞﻫﺎ و ﻗﺮاردادﻫﺎی ﺟﻬﺎﻧﯽ از ﺳﻮی ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ.

در ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﻫﻤﭽﻮن اﻓﺰاﯾﺶ ﭼﺸﻤﮕﯿﺮ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﮐﺮه زﻣﯿﻦ و ﺑﻬﺮهﺑﺮداری ﺑﯽروﯾﻪ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ ﺑﺮای ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻧﯿﺎزﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎدی، ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺧﺎص ﺧﻮد را در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺑﺮﺟﺎ ی ﮔﺬارده اﺳﺖ. ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﺤﺮان و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ آب از دﯾﺪﮔﺎه ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ ﭘﺲ از ﻣﺸﮑﻞ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دوﻣﯿﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺻﻠﯽ ﺟﻬﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ . باید ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ اﻣﮑﺎن اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺷﯿﺮﯾﻦ ﺟﻬﺎن و ﺣﻞ اﯾﻦ ﺑﺤﺮان وﺟﻮد ﻧﺪارد، ﺗﻨﻬﺎ ﮐﺎری ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﮐﺮد، ﺑﻬﺒﻮد روشﻫﺎی اﺳﺘﻔﺎده از آن اﺳﺖ.

اﻣﺮوزه آبﺷﻨﺎﺳﺎن و ﺣﺘﯽ ﺳﯿﺎﺳﺘﻤﺪاران ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻬﺎن ﯾﻘﯿﻦ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﺤﻮه اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻨﺎﺑﻊ آب دﻧﯿﺎ و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻣﺼﺮف ﺑﻬﯿﻨﻪ و ﻣﺸﺘﺮک از ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺷﯿﺮﯾﻦ ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻬﺎن ﮐﻪ ﻫﻢ ﻣﺤﺪود و آﺳﯿﺐﭘﺬﯾﺮ و ﻫﻢ ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﯽ زﻧﺪﮔﯽ، ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﻣﺤﯿﻂ اﺳﺖ، ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻌﯿﯿﻦﮐﻨﻨﺪه وﺿﻌﯿﺖ ﺟﻨﮓ ﯾﺎ ﺻﻠﺢ در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺎﺷﺪ. ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ در ﮐﺸﻮر ﻫﻠﻨﺪ ﺗﻘﺴﯿﻢ آب در دﻧﯿﺎ را تقسیم ﺣﯿﺎت خوانده اند.  ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻘﺶ آب ﺑﺮای ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺸﺮی تبدیل ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﻘﺸﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﮐﻪ اﻣﺮوزه ﻧﻔﺖ در ﺣﯿﺎت آدﻣﯿﺎن اﯾﻔﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﻋﻨﺼﺮی ﮐﻤﯿﺎب، ﮔﺮان ﺑﻬﺎ و در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ ﺑﻪ اﺗﻤﺎم رﺳﯿﺪن، اﻣﺎ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﻣﻬﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺗﻤﺎم رﺳﯿﺪن ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﭘﺎره ﺷﺪن رﺷﺘﻪ ﺣﯿﺎت اﻧﺴﺎن در روی ﮐﺮه زﻣﯿﻦ اﺳﺖ.

اﯾﻦ ﺑﺤﺮان، ﻋﻠﯿﺮﻏﻢ ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﺑﻮدن آن، ﺷﺎﯾﺪ در ﻫﯿﭻ ﺟﺎی دﯾﮕﺮی ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ اﺑﻌﺎد ﺳﯿﺎﺳﯽ -اﻣﻨﯿﺘﯽ ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ. ﮐﻤﺒﻮد ﻃﺒﯿﻌﯽ، ﺗﻮزﯾﻊ ﻧﺎﻣﺘﻮازن و ﺑﯽ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﺑﻮدن ﻣﻨﺎﺑﻊ آب در ﮐﻨﺎر ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ ﻧﻈﯿﺮ اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﯽ روﯾﻪ ﺟﻤﻌﯿﺖ و ﻣﺼﺎرف آﺑﯽ در ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ، اﻗﺘﺼﺎد ﻣﺘﮑﯽ ﺑﺮ ﮐﺸﺎورزی، ﺳﻮء ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﮐﻠﯽ و ﺟﻤﻌﯽ و ﺗﺨﺎﺻﻤﺎت، ارﺿﯽ ، ﻣﺮزی، ﻗﻮﻣﯽ و اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ و ﻓﻘﺪان ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺑﯿن المللی حاکم بر آب های مشترک از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺸﺪﯾﺪ ﮐﻨﻨﺪه اﯾﻦ ﺑﺤﺮان ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ آن را ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﻨﺒﻊ ﻋﻤﺪه ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺧﺸﻮﻧﺖ تبدیل می کند.

ﺑﺴﯿﺎری ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ، ﺟﻨﮓﻫﺎی آﯾﻨﺪه ﺟﻬﺎن ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد .ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد، ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ در ﺟﻬﺎن اراده ﻣﺤﮑﻢ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺟﻬﺖ ﺣﻞ ﻣﺸﮑﻞ ﮐﻢ آﺑﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﺑﺮﺧﻼف ﺳﺨﻨﺎن ﭘﺮﻃﻤﻄﺮاق ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﮐﺎﻓﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد. در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن آﻧﭽﻪ ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﯿﺖ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ، ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﻪ آب ﺷﯿﺮﯾﻦ و ﭘﺎﮐﯿﺰه ﻧﯿﺎز دارﻧﺪ .اﻣﺎ ﮐﻤﺒﻮد آن در ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﺟﻬﺎن ﺳﻮم ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی در ﺧﻄﺮ ﺑﻮدن ﺟﺎن اﻧﺴﺎن ﻫﺎﺳﺖ و در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﺟﻬﺎن ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽ ﺷﻮد.

 

ﺿﺮورت ﭘﮋوﻫﺶ

آب ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﻨﯿﺎﻧﯽﺗﺮﯾﻦ ﻋﻨﺼﺮﺣﯿﺎت، ﻫﻤﻮاره در ﺳﺎﺧﺖ ﺳﮑﻮﻧﺘﮕﺎهﻫﺎ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ، ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺗﻤﺪنﻫﺎی ﺑﺸﺮی ﻧﻘﺸﯽ اﺳﺎﺳﯽ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ. بر پایه نظریه هیدرولیک ،  آب در ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺷﻬﺮﻫﺎ، اﻓﺰاﯾﺶ ﺟﻤﻌﯿﺖ و ﺗﺮاﮐﻢ آن و در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن اﻣﭙﺮاﺗﻮریﻫﺎ ﻧﻘﺸﯽ ﻣﻬﻢ و ﮐﺎرﺳﺎز داﺷﺘﻪ اﺳﺖ. ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﮐﺸﻮرﻫﺎ در دﻫﻪﻫﺎی اﺧﯿﺮ، ﻣﺘﻮﺳﻂ آب ﺗﺠﺪﯾﺪﺷﻮﻧﺪه ﺑﻪ ﺷﺪت ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﮐﻪ اﯾﻦ روﻧﺪ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻧﯿﺰ اداﻣﻪ دارد. از ﺳﻮی دﯾﮕﺮﻋﻮاﻣﻠﯽ ﭼﻮن ﺗﻐﯿﯿﺮ اﻟﮕﻮی ﻣﺼﺮف، ﺗﻐﯿﯿﺮ در اﻟﮕﻮﻫﺎی ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ و ﮔﺮم ﺷﺪن ﺗﺪرﯾﺠﯽ ﺟﻬﺎن ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﭘﺪﯾﺪار ﺷﺪن  ﺧﺸﮑﺴﺎﻟﯽ دورهای ﮔﺮدﯾﺪه، ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻋﺪم ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاری ﮐﺎﻓﯽ و ﻣﻨﺎﺳﺐ، ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ  ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﯽ ﻣﻮﺟﻮد ورﺷﺪ ﻣﺼﺮف ﺳﺮاﻧﻪ آب، ﻫﻤﮕﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﯽ ﻣﻮﺟﻮد ﭘﺎﺳﺨﮕﻮی ﻧﯿﺎزﻫﺎی ﺟﻤﻌﯿﺖ اﻣﺮوز و آﯾﻨﺪه ﻧﺒﺎﺷﺪ. در ﻫﻤﯿﻦ ارﺗﺒﺎط، ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن اﻣﻮر آب ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﻧﺴﺒﺖ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺑﻪ ﺣﺠﻢ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺷﯿﺮﯾﻦ ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺷﻮﻧﺪه از ﺣﺪ ﻣﻌﯿﻨﯽ ﻓﺮاﺗﺮ رود، ﮐﻤﯿﺎﺑﯽ آب ﻣﺤﺴﻮس و  ﻓﺸﺎر و ﺗﻨﺶ ﻧﺎﺷﯽ از ﮐﻤﺒﻮد آب اﺟﺘﻨﺎب ﻧﺎﭘﺬﯾﺮﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد.

ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺎس، در دﻫﻪ اﺧﯿﺮ اﯾﻦ ﻧﺴﺒﺖ در ۲۴ ﮐﺸﻮر ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﻣﺮز ﺑﺤﺮاﻧﯽ رﺳﯿﺪه ﯾﺎ از آن ﻓﺮاﺗﺮ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ؛ اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮐﺜﺮ ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ﺑﺮاﯾﻦ ﻋﻘﯿﺪهاﻧﺪﮐﻪ اﮔﺮ اﻗﺪاﻣﯽ ﺟﺪی در زﻣﯿﻨﻪ ﺗﻮزﯾﻊ ﻣﻨﺎﺑﻊ و اﻟﮕﻮﻫﺎی ﺑﻬﯿﻨﻪ ﻣﺼﺮف آب ﺻﻮرت ﻧﭙﺬﯾﺮد، ﺗﺎ ﺳﺎل ۲۰۲۵ ﺣﺪود دو ﺳﻮم ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺟﻬﺎن دﭼﺎر ﮐﻤﺒﻮد نسبی یا شدید آب خواهند شد. در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﻣﻨﺎﻃﻖ آﺳﯿﺐ ﭘﺬﯾﺮ ﺟﻬﺎن، ﻧﻈﯿﺮ » ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ« در ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﺴﯿﺎر ﻧﮕﺮان ﮐﻨﻨﺪهای ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮده و ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺮد .ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ، ﭘﯿﺸﯿﻨﻪ ﮐﺸﻤﮑﺶ ﺑﺮای دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ آب ﺷﯿﺮﯾﻦ در ﺳﺮاﺳﺮ ﺗﺎرﯾﺦ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﯽﺧﻮرد؛ خاورمیانه ای که بیش از ۸۵ درصد از اراضی آن را ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻣﻨﺎﻃﻖ خشک یا فراخشک طبقه بندی می کنند.    درﭼﻨﯿﻦ ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﺑﺨﺶ اﻋﻈﻢ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎ ﮐﻤﺒﻮد ﺷﺪﯾﺪ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﻣﻮاﺟﻪ اﺳﺖ، ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺟﺎی ﺷﮕﻔﺘﯽ ﻧﺪارد ﮐﻪ ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ -اﻗﺘﺼﺎدی آن ﺑﺎ دﺷﻮاری ﻃﯽ ﺷﻮد .ﺑﻪ ﻃﻮری ﮐﻪ ﺳﺮاﻧﻪ ذﺧﺎﯾﺮ آﺑﯽ ﺟﺎری ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ ﺣﺪود ﯾﮏ ﺳﻮم ذﺧﺎﯾﺮ ﺛﺒﺖ ﺷﺪه آن در ﺳﺎل ۱۹۶۰ اﻓﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ و ﺑﯿﻢ آن ﻣﯽرود ﮐﻪ تا ۲۵ سال آینده  ﻫﻤﯿﻦ ﻣﯿﺰان ﻫﻢ ﺑﻪ ﻧﺼﻒ ﺗﻘﻠﯿﻞ ﯾﺎﺑﺪ، ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﺗﻬﺪﯾﺪﻫﺎی ﺑﺎﻟﻘﻮه ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ارزﯾﺎﺑﯽ ﮔﺮدﯾﺪه و از دﻏﺪﻏﻪﻫﺎی اﺻﻠﯽ ﻣﺴﺌﻮﻻن و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰان ﮐﺸﻮرﻫﺎی اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺗﻠﻘﯽ  ﻣﯽ ﺷﻮد لذا ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﺸﺎﻧﯽ از اﻫﺘﻤﺎم ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ از ﻃﺮف داﻧﺸﮕﺎﻫﯿﺎن و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﮐﺸﻮرﻣﺎن ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽ ﺷﻮد.

 

    ﺑﺤﺮان آب در ﺟﻬﺎن

ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺷﯿﺮﯾﻦ و در دﺳﺘﺮس ﺑﻮدن ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ آب و ﺑﺤﺮان ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﺑﺴـﯿﺎری از ﮐﺸـﻮرﻫﺎ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﯾﮏ ﻣﻌﻀﻞ ﺟﺪی در آﻣﺪه اﺳﺖ .ﺑﻪ ﻃﻮری ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ، رﺷﺪ اﯾﻦ ﮐﺸـﻮرﻫﺎ را ﺗﺤـﺖ ﺷـعﺎع ﻗـﺮار دﻫﺪ. براساس گزارش بانک جهانی در سال ۲۰۰۷ ، ﮐﺎﻫﺶ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺷﯿﺮﯾﻦ ﺑﯿﻦ ﺳﺎل ﻫﺎی ۱۹۸۷ تا ۲۰۰۲ در جهان  ۳ ﻫﺰار و۸۰۷ ﻣﯿﻠﯿﺎرد و۴۰۰ میلیون متر مکعب بوده که از این میزان ۷۰ درصد مربوط به کشاورزی ، ۲۰ درصد مربوط به صنعت و ۱۰ درﺻﺪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺼﺎرف داﺧﻠﯽ ﺑﻮده ا ﺳﺖ. ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و آﻣﺎر اراﺋﻪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳـﻂ  ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻋﻤﺮان ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ، ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻧﯿﻤﯽ از ﺟﻤﻌﯿـﺖ ﺟﻬـﺎن ﺑـﺮای رﻓـﻊ ﻧﯿﺎزﻫـﺎی اﺑﺘـﺪاﺋﯽ ﺧـﻮد، ﺑـﻪ آب ﮐـﺎﻓﯽ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﻧﺪارﻧﺪ. ﻫﻢ اﮐﻨﻮن ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ ﻣﯿﻠﯿﺎرد ﻧﻔﺮ ﯾﻌﻨﯽ ﯾﮏ ﺷﺸﻢ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺟﻬﺎن و ﯾـﮏ ﻧﻔـﺮ از ﻫـﺮ ﭘـﻨﺞ ﻧﻔـﺮ درﺟﻬﺎن در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ، ﺑﻪ آب ﺳﺎﻟﻢ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﻧﺪارﻧﺪ .ﻃﺒﻖ ﺗﺨﻤﯿﻦ ﻫﺎی ﻣﻮﺟﻮد ﺗﻌﺪاد اﻓﺮادی ﮐﻪ درﮐﺸﻮرﻫﺎی ﻣﻮاﺟـﻪ ﺑﺎ ﮐﻤﺒﻮد آب زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ، از ۷۰۰ میلیون نفر کنونی تا قبل از ۲۰۵۰ به بیش از ۳ ﻣﯿﻠﯿـﺎرد ﻧﻔـﺮ ﺧﻮاﻫـﺪ رسید.

۲۰۲۵ میلادی ، دوسوم جمعیت جهان دچار کمبود آب خواهند شد ،   ﺑﺎ آﻧﮑﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت و ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽﻫﺎی ﺑﺎﻧﮏ ﺟﻬﺎﻧﯽ و

اﯾﻦ ﺧﻮشﺑﯿﻨﯽ ﻧﯿﺰ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﺑﻮدن وﺿﻊ، ﻣﺮدم را وادارﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮی از ﻣﻨﺎﺑﻊ آب اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ و ﺟﻠﻮی ﻫﺪر روی آن را ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ .ﭼﺮا ﮐﻪ ﻣﺼﺮف آب در کشورهای ثروتمند به شدت روند صعودی را طی می کند و درحال حاضر۱۰ مرتبه ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﻓﻘﯿﺮﻣﯽﺑﺎﺷﺪ.

 

  آب و اﻣﻨﯿﺖ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ

آب یکی از موضوعات زیست محیطی است که در دهه ۱۹۹۰ در زمره موضوعات بین المللی و دستور کارسازمان ملل متحد قرار گرفته است و ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺗﺎزه ای ﯾﺎﻓﺖ ﺑﻪ ﺟﺮأت ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ،  ﺗﺎﻣﯿﻦ آب آﺷﺎﻣﯿﺪﻧﯽ در ﭘﺎرهای ﻣﻮاﻗﻊ ﻣﻬﻢ ﺗﺮ از اﯾﻤﻦ ﺑﻮدن در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﻤﻼت ﺧﺎرﺟﯽ اﺳﺖ.

ﮔﺮﭼﻪ در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺮوز ﺗﻨﺎزﻋﺎت داﺧﻠﯽ و ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ و ﺗﺸﺪﯾﺪ آﻧﻬﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ، اﻣﺎ در دﻫﻪﻫﺎی اﺧﯿﺮ رﺷﺪ ﺟﻤﻌﯿﺖ و ﮔﺮم ﺷﺪن زﻣﯿﻦ  ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﯽ در ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮای ﻣﻨﺎﺑﻊ آب داﺷﺘﻪ اﺳﺖ. آب ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎری ﺣﺴﺎسﺗﺮﯾﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود، زﯾﺮا ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮای آﺷﺎﻣﯿﺪن و ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﻮاد ﻏﺬاﯾﯽ، ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮای ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ درآوردن ﭼﺮخ ﺻﻨﻌﺖ و ﺗﺄﻣﯿﻦ اﻧﺮژی ﻧﯿﺰ ﺑﻪ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﻣﺪاوم ﺑﻪ آن ﻧﯿﺎز دارد. ﺑﺮآورد ﻣﯿﺰان آب ﺷﯿﺮﯾﻦ ﻣﻮﺟﻮد در دﻧﯿﺎ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ. ﺑﺮرﺳﯽﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ، آﻣﺎر ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﻨﺪ. اما بیشتر آمار رقمی بین ۰۰۰۳/ تا ۰۰۰۷/ از ﮐﻞ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻮﺟﻮد آب را ذﮐﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ.

ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻘﺪار آب ﺷﯿﺮﯾﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آب ﮐﻞ ﺟﻬﺎن در ﺣﺪ ﭼﻨﺪ ﻗﻄﺮه ﺑﺰرگ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ. در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﯿﺰان اﻧﺪک آب ﻧﯿﺰ ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎی ﭼﻨﺪی وﺟﻮد دارد. .ﯾﮑﯽ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺤﺪود آب ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﺎﻣﺘﻮازﻧﯽ ﺗﻮزﯾﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺗﻮزﯾﻊ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﮑﺎﻧﯽ و ﻓﺼﻠﯽ ﺑﺎرزی دارد .دیگر اینکه بیشتر آب بصورت ﯾﺨﭽﺎلﻫﺎی ﻗﻄﺒﯽ ﯾﺎ آبﻫﺎی زﯾﺮ زﻣﯿﻨﯽ ﺻﻌﺐ اﻟﻮﺻﻮل اﺳﺖ.

ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺷﯿﺮﯾﻦ ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﺸﮑﻞ اﺳﺎﺳﯽ ﻧﯿﺰ رو ﺑﻪ روﺳﺖ ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ ﻣﺸﮑﻼت، اﻓﺰاﯾﺶ ﺟﻤﻌﯿﺖ در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ  ﻣﻨﺎﺑﻊ آب و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮐﺎﻫﺶ ﺳﺮاﻧﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب اﺳﺖ. . ﻣﺸﮑﻞ دﯾﮕﺮ آن آﻟﻮدﮔﯽ ﺑﺨﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ از ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﻣﻮﺟﻮد می باشد . این مقوله در تمام سطح جهان دیده می شود.سازمان های بین المللی و از ﺟﻤﻠﻪ ﮐﻤﺴﯿﻮن ﻣﻠﯽ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﯾﺪار ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ و ﺑﺮﺣﺴﺐ ﮔﺰارشﻫﺎ، ﻣﻠﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻬﺎن را از ﻧﻈﺮ ﻣﯿﺰان ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺷﻮﻧﺪه و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽﻫﺎی آﻧﻬﺎ ﺑﺮای ﺗﺠﻬﯿﺰ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﭼﻬﺎر دﺳﺘﻪ زﯾﺮ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮده اﻧﺪ:

* ﮐﺸﻮر ﻫﺎی ﺑﺎ درآﻣﺪ ﺳﺮاﻧﻪ ﺑﺎﻻو ﺗﻨﺶ آﺑﯽ ﮐﻢ

* ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﺑﺎ درآﻣﺪ ﺑﺎﻻ و ﺗﻨﺶ آﺑﯽ زﯾﺎد

* ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﺑﺎ درآﻣﺪکم و ﺗﻨﺶ آﺑﯽ کم

* ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﺑﺎ درآﻣﺪ کم و ﺗﻨﺶ آﺑﯽ زﯾﺎد

ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﻌﻀﯽ از ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و آﻓﺮﯾﻘﺎ ﮐﻪ در دﺳﺘﻪ ﭼﻬﺎرم ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی ﻣﺬﮐﻮر ﻗﺮار دارﻧﺪ، اوﻟﯿﻦ ﻗﺮﺑﺎﻧﯿﺎن ﺑﺤﺮان آب در ﺟﻬﺎن ﻣﺤﺴﻮب ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ .ﻋﻠﺖ ﮐﺎﻫﺶ ﺳﺮاﻧﻪﻫﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﺟﻤﻌﯿﺖ دﻧﯿﺎﺳﺖ ﮐﻪ در ﻃﻮل ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ از ۲ میلیارد نفر به حدود ۶ ﻣﯿﻠﯿﺎرد ﻧﻔﺮ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ و ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﺗﺎ ﺳﺎل۲۰۲۵ به بیش از ۸ میلیارد نفر بالغ می گردد. اﻓﺰاﯾﺶ ﺟﻤﻌﯿﺖ از ﯾﮏ ﻃﺮف و ﮐﺎﻫﺶ ﺳﺮاﻧﻪ ﻣﺼﺮف آب ﺷﯿﺮﯾﻦ از ﻃﺮﻓﯽ دﯾﮕﺮ ﺷﺮاﯾﻄﯽ را ﻓﺮاﻫﻢ آورده اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺷﯿﺮﯾﻦ ازﯾﮏ ﻣﻨﺒﻊ ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺷﻮﻧﺪه ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﻨﺒﻊ ﻧﯿﻤﻪ ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺷﻮﻧﺪه و ﻣﯿﺮا ﺗﺒﺪﯾﻞﺷﻮد.

در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻧﻘﺶ آب در اﯾﺠﺎد ﻣﻨﺎزﻋﻪ، آﻧﭽﻪ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﯽ ﺳﺎلﻫﺎی ﻣﺘﻤﺎدی در دﺳﺘﺮس ﺑﻮدن آب ﺑﺮای ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺧﺸﮏ و ﺻﺤﺮاﯾﯽ ﯾﮏ ﻣﻌﻀﻞ ﺑﻮده اﺳﺖ و در ﻣﻮاردی ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﺴﺘﺒﺪاﻧﻪ ﺑﺮﺧﯽ از ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﻣﺠﺎور، رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎی ﺑﺰرگ ﺑﻪ ﻣﻌﻀﻠﯽ ﺑﺰرگ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ. در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﮐﻢ آب ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود، ﺷﻤﺎر ﻣﻮاردی ﮐﻪ آب ﯾﮏ دﻟﯿﻞ ﻣﻬﻢ ﺑﺮای ﺑﺮوز اﺧﺘﻼف ﯾﺎ ﻣﻨﺎزﻋﻪ ﺷﺪه، ﻇﺎﻫﺮاً در ﺣﺎل اﻓﺰاﯾﺶ اﺳﺖ .ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ در ﺳﺎلﻫﺎی اﺧﯿﺮ ﻣﯿﺎن ﺗﺮﮐﯿﻪ، ﺳﻮرﯾﻪ و ﻋﺮاق ﺑﺮ ﺳﺮ ﻓﺮات؛ ﻣﯿﺎن اردن، اﺳﺮاﺋﯿﻞ و ﻟﺒﻨﺎن ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ رود اردن ﻣﯿﺎن اﯾﺮان و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺮ ﺳﺮ رود ﻫﯿﺮﻣﻨﺪ و ﻣﯿﺎن ﮐﺸﻮر ﺳﺎﺣﻠﯽ رود ﻧﯿﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت در ﺣﺎل اﻓﺰاﯾﺶ اﺳت. ﺑﺮاﺳﺎس آﻣﺎر ﻓﺎﺋﻮ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ۱۴ درصد ﻣﺴﺎﺣﺖ ﮐﺮه زﻣﯿﻦ را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داده  ﺗﻨﻬﺎ ۲ درصد از ﻣﻨﺎﺑﻊ آب را در اﺧﺘﯿﺎردارد.